عرف و عادت در عشایر فارس

کتاب «عرف و عادت در عشایر فارس» در نوع خود بی‌نظیر است. تاکنون درباره‌ی هیچ‌یک از قبایل چادرنشین ایران که بخش مهمی از سکنه‌ی کشور ما را تشکیل می‌دهند، چنین کتابی نوشته نشده است. از نوشته‌های کتاب چنین برمی‌آید که نویسنده خود یکی از افراد ایل قشقایی بوده یا مدت مدیدی در میان آنان زندگی می‌کرده است. در نتیجه، بیشتر در اطراف عادات و رسوم ایل مزبور، که مهم‌ترین قبیله‌ی چادرنشین فارس است، بحث کرده‌اند. این کتاب کوچک خواننده‌ی شهری را وارد جهانی تازه می‌کند و او را با عادات و اخلاق و رسومی که فقط در اقوام و قبایل باستانی سراغ می‌رفت آشنا می‌کند. اطلاعاتی را که بر عده‌ی معدودی خاصان و دانشمندان معلوم بود در دسترس خواننده‌ی متوسط ایرانی قرار می‌دهد.

آنچه خواندیم بخشی از مقاله‌ی کریم کشاورز درباره‌ی کتاب «عرف و عادت در عشایر فارس» است که بهمن‌بیگی با دقت در زندگی عشایر فارس به رشته‌ی تحریر درآورده است. در این اثر، که قطری کم اما اطلاعات بی‌شمار دارد، بهمن‌بیگی عرف و عادت را از نظر حقوق مدنی، حقوق کیفری و آیین دادرسی مورد بررسی قرار داده است. برای مثال، درباره‌ی ازدواج و تعدد زوجات در میان ایلات این منطقه رسوم متفاوتی وجود دارد. در ایلات بویراحمد و ممسنی و قسمت مهمی از خمسه و در میان ده‌نشینانی که در مسیر اینان و تحت‌تأثیر آداب و رسوم ایلیاتی واقع شده‌اند، تعدد زوجات متداول است؛ ولی در ایل و طوایف قشقایی، به استثنای موارد نادر، مردان یک زن بیشتر ندارند و داشتن چند زن را ننگین و مذموم می‌دانند.

محمد‌ بهمن‌بیگی نواده‌ی بهمن‌بیگی، فرزند محمودخان از ایل قشقایی فارس در سال ١٢٩۸ش به دنیا آمد. او دانش‌آموخته‌ی حقوق است. نخست در بانک ملی ایران و سپس در مؤسسه‌ی اصل چهار ترومن کار می‌کرد.

بعدها از اصل چهار به آموزش و پرورش رفت و مدیر کل آموزش عشایری شد. بهمن‌بیگی، بنیان‌گذار آموزش و پرورش عشایری در ایران است. پیشینه سوادآموزی برخی از طایفه‌های ایلی فارس و پایه‌‌گذاری مدرسه‌های سیار عشایری به سال ١٣٣١ برمی‌گردد که تنها با کوشش و پایمردی برخی کسان به ویژه محمد بهمن‌بیگی امکان تحقق یافت. او در سال ١٣٣۶ دانشسرای عشایری را در شیراز راه‌اندازی کرد. دانشسرا از داوطلبان آزمون ورودی می‌گرفت، آن‌ها را در دوره‌های یکساله برای آموزگاری مدرسه‌های عشایری آموزش می‌داد و دانش‌آموختگان را با در نظر گرفتن جمعیت و نیازهای هر ایل به مدرسه‌های عشایری می‌فرستاد. او را «پدر آموزش عشایری» می‌نامند.

دیگر نوشته‌های بهمن‌بیگی نیز در نشر همارا به چاپ رسیده است:

• اگر قره قاج نبود
• بخارای من، ایل من
• طلای شهامت
• عرف و عادت در عشایر فارس
• به اجاقت قسم