اینترنت و فضای مجازی برای کودکان

اینترنت و فضای مجازی، دنیای عجیب و در عین حال شگفت‌انگیزی برای کودکان محسوب می‌‍شود.

مخصوصا در این دوران که بسیاری از آموزش‌‍‌ها و ارتباطات در بستر فضای مجازی شکل می‌گیرد، استفاده‌ی کودکان از تکنولوژی و اینترنت، تا حد زیادی گریزناپذیر و البته مفید است.

آنها می‌توانند از اینترنت برای حضور در کلاس‌های مدرسه و دیگر کلاس‌های آموزشی، تحقیق‌‌ها و فعالیت‌های فوق‌برنامه‌، برقراری ارتباط با معلم‌ها و دوستان، انجام بازی‌های تعاملی و…. کمک بگیرند.

اما نکته‌ی مهمی که در این خصوص برای بسیاری از والدین دغدغه ایجاد کرده، نحوه‌ی نظارت بر کودکان هنگام استفاده از اینترنت و فواید و خطرات این دنیای بدون مرز است.

در این مقاله سعی کرده‌ایم به طور خلاصه، به مهم‌ترین نکات پیرامون حضور کودکان در اینترنت و فضای مجازی اشاره کنیم؛ همراه ما باشید.

سن مناسبِ کودکان برای استفاده از اینترنت و فضای مجازی

واقعیت این است که سن مناسب برای استفاده از اینترنت توسط کودکان، کاملا به خود شما بستگی دارد.

شواهد نشان می‌دهد که با وجود تمام نگرانی‌هایی که درباره قلدری‌های سایبری و شکارچیان اینترنتی وجود دارد، امروزه برخی کودکان از ۳ سالگی آنلاین می‌شوند!

این وظیفه بر عهده والدین است که در هر سنی، برنامه‌ها و وب‌سایت‌های مناسب برای کودکشان را به او معرفی کنند و بر فعالیت او نظارت داشته باشند؛ ضمن اینکه بسیاری از برنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب محدودیت سنی ۱۳ سال را برای استفاده‌ی کاربران در نظر گرفته‌اند.

در این میان نگرانی‌ها و دغدغه‌های والدین نیز متفاوت است؛ عده‌ای ترجیح می‌دهند صبر کنند تا فرزندانشان به سن مدرسه ابتدایی برسد و سپس به او اجازه‌ی استفاده از اینترنت را بدهند.

عده‌ای دیگر نیز نگرانند اگر فرزند کوچک خود را با فضای اینترنت آشنا نکنند، کودک‌شان پس از شروع مدرسه عقب خواهند ماند.

اما این نگرانی الزاما درست نیست؛

بهترین گزینه‌ها برای رشد و تحول کودکان، همان چیزهایی هستند که همواره تاثیرگذار بوده‌اند؛ مواردی چون صحبت کردن با کودکان، کتاب خواندن برای آنها، آواز خواندن، برقراری ارتباط چشمی و پشتیبانی و حمایت از کنجکاوی آنها، پایه و اساس بنیادین برای تمام یادگیری‌ها در کودکان را فراهم می‌کند.

این را بدانید که اگر همین روش را ادامه دهید، کودک شما برای کشف دنیای مجازی به مشکلی برنخواهد خورد، اما اگر دوست دارید کودکتان با فضای مجازی آشنا شود، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

به جای اینکه رمز کامپیوتر را از کودک مخفی کنید، به او یاد بدهید چگونه از اینترنت استفاده کند و مواظب چه مواردی باشد.

درباره فضای مجازی با فرزندان خود شفاف صحبت کنید

سعی کنید با فرزندان خود صادقانه راجع به کسانی که با آنها در ارتباط هستند و چگونگی ارتباط‌شان صحبت کنید.

اطمینان حاصل کنید که اهمیت و ارزش تعاملات دوستانه و حمایت‌گرانه را درک می‌کنند و می‌دانند که رفتارهای تبعیض‌آمیز و نامناسب هرگز قابل قبول نیستند.

آنها را تشویق کنید که اگر هر یک از این رفتارها را تجربه کرده‌اند فوراً موضوع را با شما یا شخص بالغ و معتمدی درمیان بگذارند.

نسبت به حالات فرزندتان هنگام کار با اینترنت هشیار باشید که مثلاً آیا غمگین یا پنهان‌کار به نظر می‌رسد، یا آزار و اذیت اینترنتی را تجربه می‌کند. همچنین به همراه فرزند خود قوانینی وضع کنید که چگونه و چه زمانی می‌تواند از این وسایل استفاده کند.

از تکنولوژی برای حفاظت از فرزندان خود استفاده کنید

مطمئن شوید که لوازم الکترونیکی فرزندتان به آخرین نسخه نرم‌افزار و آنتی‌ویروس مجهز باشد و تنظیمات حریم خصوصی روشن باشد.

دوربین (وب‌کم) را درصورت عدم استفاده بپوشانید.

برای بچه‌های کوچک‌تر، از ابزارهایی نظیر برنامه‌های “KidLogger” و “Google Family Link” استفاده کنید، تا تجربیات آنلاین ایمنی داشته باشند.

در مورد منابع آموزشی رایگان آنلاین محتاط باشید.

فرزند شما هرگز نباید عکس یا اسم کامل خود را برای دسترسی به این منابع استفاده کند.

به خاطر بسپارید که تنظیمات حریم خصوصی را کنترل کنید تا دریافت اطلاعات را به‌حداقل برسانید.

به فرزند خود یاد دهید که  اطلاعات شخصی خود را به‌خصوص در اختیار غریبه‌ها قرار ندهند.

با فرزندتان در اینترنت و فضای مجازی زمان بگذرانید

فرصت‌هایی برای فرزندتان ایجاد کنید تا ارتباطات آنلاین مثبت و ایمن با دوستان، خانواده و شما داشته باشند.

در حال حاضر، ارتباط با دیگران مهم‌تر از همیشه است و می‌تواند فرصتی عالی برای شما باشد تا در “ارتباطات مجازی” الگویی مناسب از لحاظ مهربانی و همدلی برای فرزندتان باشید.

به کودکان خود آموزش دهید چطور می‌توانند از اطلاعات نادرست و محتواهای نامتناسب با سن آنها که برای مثال می‌تواند موجب نگرانی بیشتر آنها درباره ویروس کرونا گردد، اجتناب کنند.

در همین مورد منابع دیجیتالی معتبر زیادی از سازمان‌هایی مانند یونیسف و سازمان جهانی بهداشت در دسترس می‌باشد که شما و فرزندان‌تان را قادر می سازد با هم در مورد ویروس اطلاعات بیشتری کسب کنید.

برای فرزند خود زمان بگذارید و برنامه‌ها، اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها و سایر سرگرمی‌های مناسب سنش را پیدا کنید.

عادت‌های آنلاین سالم را تشویق کنید

رفتارهای خوب را در فضای مجازی و در تماس‌های تصویری تشویق کنید. فرزندتان را تشویق کنید تا با همکلاسی‌هایش مهربان باشد و به آنها احترام بگذارد.

مراقب پوشش فرزندان‌تان درجلوی دوربین باشید و اجازه ندهید از داخل اتاق خواب تماس تصویری بگیرند.

سیاست‌ها و راه‌های تماس با مدرسه را برای گزارش آزار و اذیت اینترنتی یا محتوای نامناسب آنلاین بدانید.

وقتی کودکان زمان بیشتری را در فضای مجازی می‌گذارنند، ممکن است در معرض تبلیغات بیشتری قرار بگیرند که غذاهای ناسالم، کلیشه‌های جنسیتی یا موضوعات نامتناسب با سن‌شان را ترویج می‌کنند. به فرزندتان کمک کنید تا تبلیغات آنلاین را تشخیص دهد و از این فرصت استفاده کنید تا با هم برخی پیامهای منفی را شناسایی کنید.

بگذارید اوقات خوشی داشته باشند و ابراز وجود کنند

گذراندن زمان در خانه می‌تواند فرصت خوبی برای فرزندان شما باشد تا از فضای مجازی برای انعکاس نظرات خود استفاده کنند.

فرزندان خود را تشویق کنید تا با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال فعالیت جسمانی داشته باشند؛ به عنوان مثال بچه‌های کوچک را به استفاده از ویدیوهای ورزشی آنلاین و بازی‌های ویدیویی که تحرک آنها را زیادتر می‌کند، تشویق کنید.

به یاد داشته باشید که بین سرگرمی‌های آنلاین و فعالیت‌های غیرآنلاین تعادل برقرار کنید، به عنوان مثال اگر امکان دارد بیرون و در فضای آزاد هم وقت بگذرانید.

به زمان خواب کودک خود توجه داشته باشید

دقت داشته باشید زمانی که کودکتان می‌خواهد از کامپیوتر استفاده کند، پیش از خوابش نباشد و با آن فاصله‌ی زمانی داشته باشد؛ چرا که این موضوع می‌تواند باعث اختلال خواب کودک شود.

خطرات استفاده از اینترنت برای کودکان

بدیهی‌ست که استفاده‌ی کودک از اینترنت -اگر همراه با نظارت و مدیریت والدین و مراقبین کودک نباشد- می‌تواند او را در معرض خطرات مختلفی قرار دهد.

از جمله‌ی این خطرات می‌توان به مواجه شدن کودک با محتوای نامناسب، قلدری سایبری و همچنین شکارچیان اینترنتی اشاره کرد.

شکارچیان ممکن است در برنامه‌ها و وب‌سایت‌هایی که کودکان در آنها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، به عنوان یک کودک یا نوجوانی که به دنبال پیدا کردن یک دوست جدید است، ظاهر شوند.

آنها ممکن است کودک را ترغیب کنند تا اطلاعاتی شخصی همچون آدرس و شماره‌ تلفن‌شان را با یکدیگر مبادله کنند، یا او را تشویق کنند که با آنها تماس بگیرند و با استفاده از caller ID، شماره تماس کودک را به دست آورند.

فواید استفاده از اینترنت برای کودکان

بیشتر شنیده‌های ما درباره تاثیرات منفی تکنولوژی بر روی کودکان بوده است. برای مثال گمانه‌زنی‌هایی که در رابطه با کاهش محدوده توجه کودکان و یا تشدید اختلالات خوردن وجود دارد.

بنابراین گفتن از تاثیرات مثبت فناوری بر کودکمان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. در ادامه به چند مورد از این نکات می‌پردازیم:

سهولت در برقراری ارتباط

برای خانواده‌هایی که همیشه نمی‌توانند در کنار هم باشند؛ مثلا والدین از هم جدا شده، یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی که دور هستند، اینترنت امکان برقراری ارتباطی نزدیک‌تر را فراهم می‌سازد.

زمان‌های که ازخانواده یا عزیزان خود دور هستنید، تماس‌های تصویری و به اشتراک گذاشتن تصاویر و فیلم‌ها به صورت آنلاین، یک راه بسیار خوب برای برقراری ارتباط است.

در کتاب «زمانی دور از تکنولوژی» یاد می‌گیریم که چطور به کودکان اجازه دهیم از امکانات تکنولوژی بیشترین بهره را ببرند و در عین حال، از زندگی واقعی غافل نشوند.

استقلال بیشتر

منابع اطلاعاتی که امروزه در اینترنت و فضای کتابخانه‌های آنلاین وجود دارد، دسترسی به مراتب بیشتری را نسبت به نسل‌های قبل، برای آموزش‌های اولیه فراهم می‌آورد.

امروزه به لطف وجود منابع آنلاین، می‌توان بدون حضور فیزیکی در کتابخانه‌ها، پروژه‌های تحقیقاتی زیادی را انجام داد.

وقتی بچه‌ها یاد بگیرند که چطور پاسخ پرسش‌هایشان را پیدا کنند، تشویق می‌شوند که تحقیقات بیشتری انجام دهند و از خطوط فکری مستقلی پیروی کنند.

این فرایند خود می‌تواند منجر به استقلال و اعتماد به نفس تحصیلی بیشتر شود و به توسعه‌ی علاقه‌ی کودکان به سرگرمی‌های جدید، کمک کند.

برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی

تعاملات اجتماعی که در بستر اینترنت شکل می‌گیرد، به کودکان کمک می‌کند تا نحوه‌ی ارتباط بهتر و همکاری با یکدیگر را بیاموزند.

فناوری نه تنها بچه‌ها را در خارج از مدرسه با یکدیگر در ارتباط نگه می‌دارد، بلکه می‌تواند آنها را به هم نزدیک‌تر کند.

معلمان نیز می‌توانند با استفاده از فایل‌های تصویری، ویدئویی و صوتی فعالیت‌های دانش‌آموزان خود، والدین را در فرآیند آموزشی فرزندان خود مشارکت ‌دهند. این عمل می‌تواند مسیرهای ارتباطی بین والدین و دانش‌آموزان را هموارتر کند و اعتماد به نفس و مشارکت در آینده را تشویق کند.

تشویق مشارکت و تخیل

تکنولوژی تنها تعامل اجتماعی را تقویت نمی‌کند، بلکه می‌تواند دانش‌آموزان را تشویق کند تا نقش فعال‌تری در کلاس درس و به طور کلی فرایند آموزش ایفا کنند.

بازی‌های تعاملی می‌توانند تمایل کودکان را به تکمیل اهداف کوتاه مدت و بلند مدت تقویت کنند و استدلال منطقی را توسعه بخشند.

چه در بازی‌های آنلاین و چه در فرایند آموزش یک مهارت جدید، ترغیب کودکان برای رسیدن به سطح بعدی، به تقویت پشتکار آنها کمک می‌کند.

اینترنت کودکان را با نقطه نظرات، فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف آشنا می‌سازد که در غیر این صورت، امکان دسترسی به آنها را نداشتند، ضمن اینکه به آنها اجازه می‌دهد بهتر با دیگران همدلی کنند.

علاوه بر ارتباط کودکان با دیگر نقاط جهان، تکنولوژی می‌تواند دنیای فانتزی را به زندگی هدیه دهد و به این واسطه تخیل و یادگیری را پرورش دهد.

توسعه‌ی توانمندی‌های بنیادین در سال‌های اولیه کودکی

استفاده از تکنولوژی در سال‌های اولیه کودکی، تحول هماهنگی چشم و دست و مهارت‌های حرکتی ظریف را تقویت می‌کند.

برای نمونه می‌توان به بازی‌های آنلاین اشاره کرد، چرا که بسیاری از آنها به سرعت عمل وابسته هستند.

همچنین لازمه‌ی بسیاری از بازی‌های کامپیوتری توجه به جزئیات و توانایی کنار هم قرار دادن سرنخ‌هایی است که باعث حل مساله می‌شوند.

بازی‌های سال‌های اولیه‌ی کودکی، باعث پرورش مهارت‌های زبانی کودک می‌شوند. کودکان نه تنها خواندن را یاد می‌گیرند، بلکه نحوه‌ی تلفظ کلمات و پیچیدگی‌های زبان را نیز با پیروی از دستورالعمل‌های بازی، می‌آموزند.

ترجمه‌ی سواد فناوری به قدرت اقتصادی

وابستگی اقتصادی ما به فناوری، روز به روز بیشتر می‌شود. از این رو برای کسانی که سواد تکنولوژیکی دارند، مزایای بسیاری وجود دارد.

مواجهه‌ی زودهنگام کودک با تکنولوژی، به او کمک می‌کند مهارت‌هایی را که قادرند در آینده، در مشاغل مهم و با درآمدهای بالا از آنها استفاده کنند را، توسعه بخشند.

ضمن اینکه مشاغل مرتبط با تکنولوژی تقاضای بسیار زیادی هم دارند که پیش‌بینی می‌شود این میزان تقاضا در سال‌های پیش رو، رشد چشمگیری نسبت به دیگر مشاغل داشته باشند.

آموزش استفاده صحیح از اینترنت و فضای مجازی به کودکان

بسیار مهم است که پیش از استفاده‌ی کودکان از اینترنت، نکاتی که رعایت آنها برای تامین امنیت فرزندانمان در این فضا ضروری است را، با روشی مناسب آموزش دهیم.

۶ مورد از ساده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین نکاتی که هر کودکی باید در خصوص استفاده از اینترنت بداند عبارتند از:

1. اینترنت یک محیط عمومی است، حتی اگر از خانه یا مدرسه‌ قابل دسترسی باشد.

۲. کودک هرگز نباید اطلاعاتی را که منجر به فاش شدن هویت او می‌شود را منتشر کند؛ اطلاعاتی همچون آدرس، شماره تلفن، اسم رمز، اسم مدرسه یا محل زندگی یا هر نوع اطلاعات مشخص دیگر.

۳. هرگز بدون اطلاع والدین یا فردی بزرگتر، به ملاقات رودررو با کسانی که به صورت آنلاین با آنها ارتباط پیدا کرده اند، نروند. کودک باید بداند که موظف نیست به هر پیغامی پاسخ دهد (اگر ملاقاتی ترتیب داده شود، باید در یک مکان عمومی باشد و والدین کودکشان را همراهی کنند).

۴. اگر کودک به صورت آنلاین با کسی یا چیزی روبرو شد که باعث ناراحتیش شد، هیچ واکنشی نشان نداده و فقط به والدین خود اطلاع دهد.

۵. کودک باید بداند افرادی که در ارتباطات مجازی و آنلاین حضور دارند، ممکن است همان‌هایی که می‌گویند نباشند و اطلاعات آنها می‌تواند غیرواقعی باشد.

۶. هنگام استفاده از فضای مجازی و دنیای اینترنت، این قانون طلایی را به کودک خود یاد دهید: او مجبور نیست رفتار و برخورد غیردوستانه را تحمل کند، همچنین خود نیز نباید با دیگران غیردوستانه برخورد کند!

راه‌های نظارت بر استفاده‌ی کودکان از اینترنت و فضای مجازی

ابزارهای آنلاین این اجازه را به والدین می‌دهند تا دسترسی فرزندان خود به محتواهای مخصوص بزرگسالان را کنترل کرده و از آنها در برابر شکارچیان اینترنتی مراقبت کنند.

بسیاری از ارائه دهندگان خدمات اینترنت (ISP)، گزینه‌های کنترل والدین را نیز فراهم می‌کنند.

همچنین می‌توانید نرم‌افزاری را دریافت کنید که به مسدود شدن دسترسی به سایت‌ها و ارسال اطلاعات شخصی به صورت آنلاین، کمک می‌کند. برنامه‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند فعالیت‌های آنلاین کودک شما را رصد و پیگیری کنند.

نویسنده: ثریا جواهری