اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان

ده پرسش درباره اشاره ورزی

اشاره ورزی به چه معناست؟
اشاره ورزی یا ورزیدن اشاره‌ها با کودکان خردسال همان زبان اشاره خردسالان baby sign language است که امروزه در جهان به عنوان نخستین بخش از کار زبان‌آموزی با نوزادان و نوپایان شناخته شده است و روز به روز گسترش بیش‌تری می‌یابد.

کارکرد اشاره ورزی برای نوزادان و نوپایان چیست؟
نوزادان از شش ماه به بالا و نوپایان دو تا دو و نیم ساله در مرحله پیش از زبان بیانی expressive language هستند. به ویژه این گروه سنی در سن زیر ۱۸ ماهگی اگر در بهترین حالت، زبان باز کرده باشند، تا ۵۰ واژه را شکسته و بسته به کار می‌برند. خردسالان در این سن زبان را به خوبی می‌فهمند اما نمی‌توانند سخن بگویند. رفتار زبانی با آن‌ها یک سویه است و آن‌ها از این که فهمیده نمی‌شوند رنج می‌برند و رنج خود را با گریه و ناآرامی نشان می‌دهند. اشاره ورزی به این گروه سنی از کودکان کمک می‌کند که بتوانند با ساده‌ترین شکل از زبان اشاره که زبان حرکتی – مفهومی است با بزرگ‌ترها ارتباط برقرار کنند. این ارتباط نه تنها سبب رشد مغزی شتابان‌تر در آن‌ها می‌شود، بلکه می‌توانند از جنبه عاطفی خود را بهتر بیان کنند و همین نکته سبب آرامش بیش‌تر آن‌ها می‌شود.

اشاره ورزی طبیعی چیست و دامنه کاربرد آن تا کجاست؟
همه خانواده‌ها بدون استثنا به طور خودآگاه یا ناخودآگاه از شش ماهگی به بعد با کودک خود با زبان اشاره سخن می‌گویند. درخواست‌هایی مانند، سرسری کردن، دس دسی کردن، نانای کردن و پرسش‌هایی مانند چشمات کو؟ دهان ات کو؟ موی ات کو؟ و پاسخ‌هایی که از کودک می‌گیرند همه در چارچوب زبان اشاره طبیعی قرار دارد. نشانه‌های این زبان در بهترین حالت زیر ۲۰ است، اما نشانه‌های اشاره ورزی آموزشی برای این گروه سنی تا ۲۰۰ نشانه هم می‌رسد. یکی از کمبودهای زبان اشاره طبیعی این است که همیشه بزرگسال از کودک می‌پرسد یا درخواست دارد، کم‌تر رخ می‌دهد که کودک خردسال به طور طبیعی زبان اشاره را در ارتباط با بزرگ‌ترها به کار ببرد.

تفاوت اشاره ورزی طبیعی و آموزشی چیست؟
اشاره ورزی طبیعی، محدود و نارسا و یک سویه است، اما اشاره ورزی آموزشی گسترده‌تر از اشاره ورزی طبیعی، رسا و دو سویه است. برای نمونه در بسته اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان بیش از ۱۸۰ نشانه به کار رفته است. نشانه‌هایی مانند میوه‌ها، رنگ‌ها، خویشاوندی نزدیک، وضعیت‌ها، پدیده‌های طبیعی مانند آسمان، باران و ابر … اشاره ورزی طبیعی به سبب نارسا بودن هیچ‌گاه نام یک زبان قراردادی را به خود نمی‌گیرد، اما اشاره ورزی آموزشی زبانی با گرامر یا دستور ویژه خود است. خردسالان آن را می‌آموزند و این سبب می‌شود که در دو سال نخست زندگی با دستور و قواعد یک زبان آشنا شوند و همین نکته نیز رشد زبانی را در آن‌ها شتابان‌تر می‌کند. موضوع مهم دیگر در دو سویه بودن اشاره ورزی آموزشی نسبت به اشاره ورزی طبیعی است. در اشاره ورزی آموزشی نوزادان و نوپایان کاربرد زبان اشاره را به گونه‌ای روشمند می‌آموزند و به کار می‌برند. برای نمونه هنگامی که کودک میوه‌ای مانند سیب یا موز می‌خواهد، با کاربرد این نشانه نیاز خود را بیان می‌کند و دیگر برای رسیدن به میوه درخواستی‌اش گریه نمی‌کند.

آیا اشاره ورزی آموزشی سبب تأخیر در سخن گفتن یا زبان باز کردن کودکان می‌شود؟
به هیچ روی. اشاره ورزی آموزشی نه تنها سبب تأخیر در زبان باز کردن کودکان یا زبان بیانی خردسالان نمی‌شود، بلکه به سبب آموزش بازنمایی زبان اشاره از راه دست‌ها و چهره و همین‌طور کاربرد هم‌زمان زبان بیانی یا زبان گفتاری با کودک سبب رشد زبانی یا زود زبان باز کردن در کودکان نیز می‌شود. به سبب کاربرد حرکت در اشاره ورزی کودکانی که با این زبان آشنا می‌شوند، در آینده از زبان بدن در گفتار خود بیش‌تر استفاده می‌کنند و این امتیازی بزرگ در ارتباط با دیگران خواهد بود. هم‌چنین اشاره ورزی آموزشی زبان خاموش و گنگ نیست و همیشه و همواره در ارتباط با کودکان با سخن بزرگسالان همراه است و این دو شکل عمده زبانی که انسان در تکامل زبان خودآموخته است، هم‌زمان به کودکان آموزش داده می‌شود.

آیا اشاره ورزی آموزشی تنها ویژه کودکان خودتوان (معمولی) است یا کودکان با نیازهای ویژه را نیز دربرمی‌گیرد؟
هنگامی که اشاره ورزی آموزشی با کودکان زیر سن دو سال کار می‌شود، هنوز بسیاری از ویژگی‌های زبانی کودک برای خانواده آشکار نشده است. آیا این کودک در سخن گفتن خودتوان است؟ آیا این کودک ممکن است، مشکل خاصی در ارتباط با زبان یا ذهن داشته باشد؟ اشاره ورزی آموزشی یکی از بهترین افزارهایی است که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا خودتوانی کودکانشان را هرچه زودتر کشف کنند و اگر هم اختلالی از جنبه رشد مغزی یا زبانی داشته باشند، آن را هم به هنگام‌تر کشف می‌کنند و می‌توانند زودتر به کودک کمک کنند. اگر کودک شما مشخص شده است، در زمینه شنوایی توان‌جو است، یعنی کم‌شنوا یا ناشنوا است. این بسته بهترین افزار آموزش زبان با آن‌ها است. اگر کودک شما به هر دلیل، مشکلات مغزی ناشی از تصادف، جراحی یا بیماری‌های زمینه‌ای درگیر است و توان بیان گفتار را به درستی ندارد، برای گذار از این دوره و بهبود و بیان خود این بسته می‌تواند به آن‌ها کمک کند.

آیا اشاره ورزی آموزشی تنها ویژه نوزادان و نوپایان است یا گروه‌های سنی بالاتر را هم دربرمی‌گیرد؟
اشاره ورزی اگرچه مهم‌ترین گروه هدف‌اش را نوزادان و نوپایان می‌داند، اما گروه گسترده‌ای از کودکان چه خودتوان و چه توان‌جو یا کودکان با نیازهای ویژه را دربرمی‌گیرد. برای نمونه کودکی کم‌شنوا یا ناشنوا در خانواده است. این کودک اکنون چهار ساله است؛ اما خواهر یا برادری ۵ ساله دارد که نمی‌تواند با او ارتباط برقرار کند. این بسته می‌تواند آغاز آموزش زبان اشاره برای هر دو کودک توان‌جو و خودتوان باشد. به طور کلی بخش بزرگی از هر جامعه‌ای درگیر با کودکان کم‌شنوا یا ناشنوا هستند. ارتباط برقرار کردن با این گروه از سوی کودکان دیگر بسیار مهم است و اگر این ارتباط برقرار شود، این کودکان هرگز احساس بیرون راندگی از جامعه یا خانواده نمی‌کنند؛ بنابراین آموزش اشاره ورزی به کودکان در سال‌های پیش‌دبستان و سال‌های نخست دبستان با این بسته یکی از مؤثرترین افزارها برای کودکان خودتوان برای ارتباط با کودکان سن‌های پایین یا کودکان توان‌جو است.

بسته اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان چه ویژگی‌هایی دارد؟
این نخستین بسته به زبان فارسی و تولید بومی ایران است. عکاسی، تصویرگری آن با بالاترین کیفیت و زبان اشاره به کار گرفته شده نیز فارسی است. هم‌چنین این بسته در چارچوب آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان تهیه شده است. تصویرهای هنری که به کودکان کمک می‌کند تا با زیبایی‌شناسی تصویر آشنا شوند و ترانه‌های کوتاهی که برای به کارگیری زبان گفتار یا زبان بیانی از سوی بزرگسالان به کار برده می‌شود، بخش ادبی و کلامی این کتاب‌ها را شکل می‌دهند.

در این بسته چه چیزهایی وجود دارد؟
سه کتاب کار و یک کتاب راهنما به همراه یک لوح فیلم (دی وی دی) در این بسته وجود دارد. کتاب‌ها برای کار بزرگسال با کودک است. لوح فیلم هم راهنمای درست به کار بردن نشانه‌ها است. این لوح از این جهت اهمیت دارد که بازنمایی هر نشانه را مربی ورزیده انجام می‌دهد تا خانواده‌ها و آموزشگران به آسانی بتوانند آن را بیاموزند.

آیا این بسته تنها در خانواده کاربرد دارد و در آموزشگاه نمی‌توان آن را به کار گرفت؟
این بسته هم برای خانواده و هم برای آموزشگاه مانند مهدها، مراکز نگه‌داری از کودکان با نیازهای ویژه، مراکز مادر و نوزاد و مادر و کودک، مراکز پیش‌دبستانی و دبستان‌ها کاربرد دارد و آشنایی با آن بخشی از زنجیره فرهنگ زبان‌آموزی از نوزادی تا نوجوانی است که از سوی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان پژوهیده و از سوی نشر چیستا منتشر می‌شود.