صمد ساختار یک اسطوره

برای جامعه تشنه انقلاب در دهه ۱۳۴۰ و ۵۰ شمسی، که نیاز به ساخت اسطوره‌های اجتماعی داشت، صمد بهرنگی موردی مناسب بود، زیرا او هم نویسنده بود، هم آموزگار، هم سیاوش بود و هم پهلوان.

در این جامعه، بااین‌که خود واقعی صمد دیگر زنده نبود، اما جان اسطوره‌وارش همان نقش پهلوان افسانه‌ها را بازی می‌کرد که در بستر روایت افسانه‌ای از راه می‌رسند و با نیروهای بدکردار به ستیز برمی‌خیزند. این پهلوانان چه در زندگی و چه در مرگ شکست‌ناپذیر هستند. اگر پیروز شدند که جامعه و استمرارش را تضمین می‌کنند، اما اگر کشته شدند، روی شانه‌هایشان پهلوانی دیگر می‌ایستد تا سرانجام در نقش خود پیروز شوند. بنابراین زندگی بدون این پهلوانان اسطوره‌ای چرخه‌ای ایستا خواهد بود.

با این پیش‌زمینه از ناخودآگاهی جمعی بود که صمد بهرنگی به دست گروه‌های سیاسی چپ ایران، اسطوره‌ای اجتماعی شد تا خواست‌ها، نیازها و آرزوهای نهان و آشکار، واقعی یا خیالی جامعه خودش را بازتاب دهد.

به زبان دیگر، این اسطوره‌سازی‌ها ابزاری برای بیان خواسته‌های سیاسی مردم شدند. فرآیند اسطوره‌سازی صمد برای جامعه سده بیستمی ایران، هنگامی‌که بیش از نیم سده از انقلاب مشروطیت گذشته بود، نشانگر برخورد عاطفی روشنفکر ایرانی با تجدد یا مدرنیته است. نویسندگان در این کتاب کوشیده‌اند هم جنبه اجتماعی اسطوره‌ای صمد را بشکافند و هم با شیوه‌ای ساختارگرایانه آثار او را تحلیل کنند.