کتاب نوزاد – راهنمای گام به گام کتابخوانی با نوزاد از تولد تا ۲ سالگی
آیا فکر می‌کنید، یک‌سالگی، سن کمی برای شروع کتابخوانی برای نوزاد است؟ در این سن تمرکز بیشتر مادرها و پدرها، بر خواب و خوراک کودک است و زمان باقی‌مانده نیز به بازی کردن با اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌ها سپری می‌شود. اما لازم است بدانید که خواندن کتاب نوزاد، تاثیرات شگرفی بر آینده‌ی کودک شما دارد.
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند آن‌چه موفقیت آینده‌ی آموزشی کودک را تضمین میکند، شمار واژه‌هایی است که یک نوزاد در هر ساعت تا دو سالگی می‌شنود. ما به‌عنوان کارشناسان آموزش خواندن در دبستان، متوجه شده‌ایم کودکانی که در سال نخست زندگی برایشان کتاب خوانده نشده و یا واژه‌های زیادی به گوششان نرسیده است، بخش‌های اصلی ساختار زبان که برای خواندن مهم و ضروری است، در مغزشان شکل نگرفته است.
ما قصد داریم در این مقاله با کمک کتاب «خواندن با نوزاد و نوپا – چگونه به نوزاد و نوپای خود کمک کنیم تا دنیای واژه‌ها را کشف کند؟» راهنمای کاملی برای کتابخوانی با نوزاد، از تولد تا ۲ سالگی در اختیارتان قرار دهیم. در طول این مسیر بهترین‌های کتاب نوزاد را نیز به شما معرفی می‌کنیم که می‌توانید آن‌ها را از وبسایت ما تهیه کنید. با ما همراه شوید.
پیشنهاد می‌کنیم تصویر زیر را به عنوان نقشه‌ی راه کتاب خواندن با نوزاد، در گوشی خود ذخیره کنید. الزامی برای شروع از ابتدای این مسیر وجود ندارد، می‌توانید از سن فعلی نوزاد خود شروع کنید و تلاش کنید کتاب‌های قبلی را هم در کنار آن‌ها برایش بخوانید.
فراگیری خواندن به یکباره از زمانی‌که کودک به مدرسه وارد می‌شود، آغاز نمی‌شود. زمانی کودک این مهارت را به آسانی فرا می‌گیرد که از ابتدای تولد در دنیای واژه‌ها غوطه‌ور شده باشد، با سخن گفتن و با کتاب خواندن برای او.
چه جادویی در واژه‌ها نهفته است که این چنین آینده‌ی یک کودک را دگرگون میکند؟ به این بیاندیشید که بیشتر ارتباط کلامی و آن‌چه کودک در مدرسه می‌آموزد از راه واژه‌هاست. واژه‌ها اساس سواد هستند و با واژه‌هاست که می‌توانید بخوانید و بنویسید.
کودک تا دو سالگی دوران مهمی را از جنبه‌ی رشد مغزی و زبانی طی میکند. او نزدیک به دو سالگی سخن گفتن را آغاز میکند. به این معنا، از تولد تا دو سالگی مغز او در حال جذب زبانی بوده است که در پیرامونش به کار رفته است. اگر چه در روزهای نخست تولد به نظر می‌رسد که نوزاد به سبب روند زایش کمی خسته است، اما مغزش به مراتب از والدین فعال‌تر است. مغز او پیوسته در حال کار است تا او را برای سفر زندگی پیشرو آماده کند. والدین با پشتیبانی از رشد زبانی و رشد سواد او، نقش بسیار مهمی در این سفر بر عهده دارند.
وقتی به چهره‌ی آرام و دوست داشتنی نوزاد خود خیره شده‌اید، با خود میاندیشید که آیا واقعا کتاب خواندن می‌تواند تأثیر شگرفی در زندگی او بگذارد. ممکن است حتا وقتی برای نوزاد می‌خوانید و واکنشی از سوی او نمی‌بینید، با خود بیاندیشید که چه کار بیهوده‌ای انجام می‌دهید. باید بدانید که در پشت این چهره‌ی غیرفعال، مغزی فعال وجود دارد که با آواهای دوست داشتنی زبان و ترانه‌ها و صداهای بازیگون تغذیه می‌شود. از ۶ هفتگی نوزاد با نگاه کردن و لبخندزدن به خواندن و سخن‌های شما واکنش نشان می‌دهد. پیش از ۶ هفتگی واکنش بسیاری از نوزادان به خواندن کتاب نامحسوس است، زیرا این واکنش‌ها در مغز انجام می‌شود.
حتا وقتی نوزاد خوابیده است، مغز او فعال است و سلول‌های مغز او با پیوندهای تازه‌ای که با هم برقرار می‌سازند، به خواندن کتاب واکنش نشان می‌دهند.
بلندخوانی برای نوزاد بهترین روش برای محکم شدن پایه‌های آموزش او در آینده است.
مرحله‌ی یک – پیش از تولد و تولد تا ۲ ماهگی: شنونده
نخستین و مهمترین سبب برای خواندن، آن هم درست در همان لحظه‌های پس از تولد، ایجاد حس آرامش، عشق و توجهی است که از صدای مادر یا پدر به نوزاد منتقل می‌شود. سبب دوم ایجاد یک عادت برای نوزاد و مادر است که می‌تواند سال‌ها ماندگار باشد. سبب سوم درگیر کردن پدر در بخش کلیدی رشد فکری و احساسی کودک از همان ابتداست. شرکت پدر در فعالیت روزانه خواندن برای نوزاد، نه تنها به رشد زبانی کودک یاری می‌رساند، بلکه پیوند عاطفی میان نوزاد و پدر را تقویت میکند.
مرحله‌ی دیگری پیش از تولد نیز وجود دارد، جنین پس از ۶ ماهگی در شکم مادر می‌تواند صدای مادر و دیگر صداها را بشنود. درواقع گوش سپردن به محرک‌های خارجی برای رشد شنوایی جنین الزامی است. مطالعات نشان می‌دهند که پس از تولد نوزاد، می‌تواند کتاب‌ها، ترانه‌ها یا موسیقی‌هایی را که در شکم مادر شنیده است تشخیص دهد. این صداهای آشنا از جنبه احساسی به کودک آرامش می‌بخشد.
بهترین زمان برای کتاب خواندن با نوزاد
شما می‌توانید هر زمانی را برای خواندن برگزینید. حتا هنگامی که نوزاد خوابیده است، می‌توانید برایش کتاب بخوانید، زیرا هیچ تفاوتی میان امواج مغزی نوزاد تازه متولد شده خوابیده و بیدار وجود ندارد. در ابتدای تولد،گرچه به نظر می‌رسد نوزاد خوابیده است، او صداها را می‌شنود. بنابراین می‌توانید برایش کتاب بخوانید یا با او حرف بزنید. هنگامی که کودک بزرگتر شد و به دو یا سه ماهگی رسید، در زمان هشیاری برایش کتاب بخوانید.
کتاب‌های پیشنهادی برای تولد تا ۲ ماهگی
مرحله‌ی دو – ۲ تا ۴ ماهگی: مشاهده‌گر
از هر زمان که با واژه‌ها غذا رساندن به مغز کودک را آغاز کنید، پایه‌ای محکم برای زبان او به وجود آورده‌اید. هر واژهای که ادا می‌کنید و یا برای نوزاد خود می‌خوانید، هدیه‌ای زبانی است که نوزادان برای یک زندگی پرمعنا و شاد نیاز دارند. افزون بر این نوزاد در این مرحله می‌تواند ارتباط ویژه‌ای با کتاب برقرار کند. در این دوره اگر بلندخوانی وارد برنامه روزانه نوزاد شود، او در برنامه‌های روزانه‌اش، در کنار شیر خوردن، حمام کردن و خوابیدن، منتظر است برایش کتاب بخوانید. این دوره را دوره‌ی مشاهده‌گری می‌نامیم، زیرا در این دوره او همان‌گونه که به صداها گوش می‌سپارد، می‌خواهد ببیند. تصویرهایی که در این دوره نوزاد در کتاب‌های تصویری مقوایی می‌تواند دریافت کند، سبب رشد مهارتهای دیداری او می‌شوند. هنگامی که از این دوره برای نوزاد خود کتاب بخوانید، هم به رشد زبانی و هم به رشد دیداری‌اش یاری رسانده‌اید.
اگر چه او معنای واژه‌هایی که برایش می‌خوانید را درک نمی‌کند، اما با حالت چهره‌ی شما و احساس‌هایی که در لحن‌تان بازتاب می‌یابد، پیوند برقرار میکند.
بلندخوانی در مرحله‌ی دوم بر گفتوگو متمرکز است. هر یک از والدین نوزاد در این دوره باید آگاه باشند که این رابطه کلامی با نوزاد دوسویه است. آن‌ها با او حرف می‌زنند و او با حرکات دهان، یا دست و پای خود پاسخ می‌دهد. این گفتوگو می‌تواند پرسشی باشد، که در این صورت برای رشد مهارتهای اجتماعی محاوره‌ای در آینده ضروری است.
کتاب‌های مناسب این گروه سنی باید دارای رنگ‌های درخشان با تصویرهایی ساده باشند که سبب رشد دیداری کودک شوند. ترانه‌ها و شعرها به رشد و تشخیص شنیداری نوزاد یاری می‌رسانند.
کتاب‌های پیشنهادی برای ۲ تا ۴ ماهگی
+ کتاب‌های گروه‌های سنی قبلی
مرحله‌ی سه – ۴ تا ۸ ماهگی: غان‌و‌غون‌کن
در این مرحله نوزادتان هر چیزی را که می‌شنود یا می‌بیند، در سلول‌های مغزش ذخیره میکند تا بعد‌ها از آن استفاده کند. در میان انبوه صداهایی که در کلام شما جاری می‌شود، نوزاد باهوش‌تان می‌تواند نام خودش را تشخیص دهد. نوزاد ۴ ماهه نام خودش را می‌شناسد و این نخستین واژهای است که می‌آموزد. این نشانگر آن است که مغز نوزاد از این سن می‌تواند زبان را فراگیرد.
اگر والدین برای نوزاد خود هر روز با صدای بلند کتاب بخوانند، متوجه می‌شوند که نوزاد به خواندن کتاب با شادی و علاقه واکنش نشان می‌دهد. نوزاد وقتی به روش‌های گوناگون و در فرصت‌های مختلف با او سخن بگویید و یا برایش کتاب بخوانید، به این توجه شما واکنش نشان می‌دهد. با غان‌و‌غون‌هایش، پاسخ شما را می‌دهد. این غان‌و‌غون‌ها سرشار از معنا و عشق است که تنها والدین می‌توانند درک‌کنند.
در ۸ ماهگی نوزاد بسیار هشیارتر می‌شود و به آسانی با صداها و رخدادهای پیرامونش حواسش پرت می‌شود. صدای بلند تلویزیون و موزیک یا دیگر صداهای دیگر می‌توانند توجه او را به خود جلب کنند. بنابراین باید هنگام بلند خواندن کتاب، صداهای دیگر را خاموش کنید و بگذارید تنها یک گفت‌وگوی دو سویه میان شما و نوزادتان جریان یابد.
وقتی برای نوزاد خود می‌خوانید روی پرسش‌ها و شگفتی‌های متن تاکید کنید و با نمایشی خواندن متن، توجه نوزاد را به آن‌چه می‌خوانید جلب کنید.
خواندن با صدایی پر احساس را ادامه دهید و آواهای مربوط به جانوران، وسایل حمل‌و‌نقل و یا کنش‌ها را تقلید کنید. مثل صدای گربه، می‌یو می‌یو.
برای افزایش هم‌کنشی نوزاد، در میانه‌ی خواندن توقف کنید و به صداهایی که از دهانش در می‌آورد پاسخ گویید و به او نگاه کنید. شما حتا ممکن است از او پرسش کنید.
روی هر صفحه مکث کنید و تا زمانی که آن صفحه برای او جالب است ورق نزنید.
وقتی دارید کتاب‌های آشنایی با اشیا را با او می‌خوانید یا کتابی تصویری درباره بدن انسان را با او نگاه می‌کنید، به واکنش‌های او پس از دیدن تصویرها توجه کنید.
اگر کتاب‌های لمسی را با نوزاد می‌بینید، اجازه دهید نوزاد به کتاب دست بزند و بافت‌ها را حس کند.
چالش‌ها:
– نوزاد کتاب را می‌گیرد و نمی‌گذارد شما بخوانید. واکنشی نشان ندهید و بگذارید کتاب را از دست شما بگیرد. شما کتاب دیگری را بردارید و برایش بخوانید.
– به دندان گرفتن: اگر کتاب را به سمت دهانش می‌برد، بگذارید آن را گاز بگیرد. کتاب دیگری را بردارید و برایش بخوانید، در حالی‌که او کتاب اولی را به دندان گرفته است.
– ناآرامی کردن: در این دوره ممکن است نوزاد به سبب آن‌که دندان درمی‌آورد یا می‌خواهد حرکت کند، به هنگام خواندن کتاب بیش از همیشه ناآرامی کند. در این حالت مجبور می‌شوید گاه بیش از یک یا دو صفحه برایش کتاب نخوانید. مهم نیست. نا‌امید نشوید و به خواندن خود حتا هر بار تا یک یا دو صفحه ادامه دهید.
کتاب‌های پیشنهادی برای ۴ تا ۸ ماهگی
+ کتاب‌های گروه‌های سنی قبلی
مرحله‌ی چهار – ۸ تا ۱۲ ماهگی: تقلیدکننده‌ی آواها
در این زمان سودمندی‌های بلندخوانی برای نوزادتان از زمان تولد تاکنون، نمایان می‌شود. متوجه می‌شوید که نوزادتان چقدر به کتاب عشق می‌ورزد و با آن پیوند برقرار کرده است. او خودش می‌تواند کنار جعبه کتاب‌هایش بنشیند و بدون کمک والدین کتابی را از جعبه یا سبد کتاب‌هایش بردارد و ورق بزند.
نوزاد شما وقتی برایش کتاب می‌خوانید به تصویرها اشاره میکند و با شما صداهایی را درمی‌آورد. شما نیز به نوبه‌ی خود باید به او گوش سپارید و وانمود کنید که صداهایی که او از خود درمی‌آورد را می‌فهمید. بیشتر والدین اگر با دقت به صداهای نوزادشان گوش دهند، متوجه منظور او می‌شوند.
نام برخی چیزها یا جانوران در تصویر را بپرسید: «این چیه؟» مکث کنید تا نوزاد پاسخ دهد. سپس تایید کنید: «درسته، این یک جوجه است!»
تلاش کنید با توجه دادن کودک به رنگ‌ها، نام رنگ‌ها را به او یاد دهید.
در این زمان نوزاد می‌تواند طرح داستان را از ابتدا تا به پایان دنبال کند.
کتاب‌های مفهومی درباره رنگ‌ها، نام جانوران و آواها را با نوزاد خود بخوانید.
از او بپرسید: «بعد چه می‌شود؟»….
چالش‌ها:
– در این سن نوزاد شما می‌تواند خودش به این سو و آن سو برود. گاه برای خواندن کتاب برای او مجبور می‌شوید همراه او حرکت کنید و جای خود را با هماهنگی با او چندین بار تغییر دهید.
– نوزاد ممکن است نگاهی به کتاب بیاندازد و نگاهی به اسباب‌بازی‌ها و پیرامونش و سپس به تصویرهای کتاب نگاه کند. شما به خواندن خود ادامه دهید. اگر شما با هیجان کافی برای او کتاب بخوانید او دوباره به سوی شما باز‌خواهد گشت و به کتاب توجه خواهد کرد.
کتاب‌های پیشنهادی برای ۸ تا ۱۲ ماهگی
+ کتاب‌های گروه‌های سنی قبلی
مرحله‌ی پنج – ۱۲ تا ۱۸ ماهگی: واژه‌ساز
اکنون نوپای شما می‌تواند بیش از ۵۰ واژه را ادا کند که شمار بسیاری از آن‌ها همان واژه‌های کتاب‌هایی هستند که شما بارها و بارها برایش خوانده‌اید. او اکنون می‌تواند از جعبه یا سبد کتاب‌های خود یا کتابخانه‌اش، کتاب مورد علاقه‌اش را برگزیند و برای شما بیاورد تا برایش بخوانید. دوباره و دوباره او به شما می‌فهماند که دلش می‌خواهد همه‌ی کتاب را برایش بخوانید یا پس از خواندن چند ورق آن را رها کنید و خواندن کتاب دیگری را از سر گیرید.
اجازه دهید نوزاد بایستد، بخوابد یا بنشیند، هر وضعیتی را که خود دوست دارد.
در این سن او دوست دارد وقتی برایش کتاب می‌خوانید، بایستد یا روی یک اسباب‌بازی نرم لم دهد یا روی میزی که کتاب را گذاشته‌اید، خم شود.
در هر حالتی که او هست، اجازه دهید که روی کتاب کنترل داشته باشد و بتواند آن را ورق بزند.
به گونه‌ای کتاب را قرار دهید که به آسانی بتواند تصویرها را ببیند، بافت‌های کتاب را لمس کند و یا اگر دارای زبانه‌های متحرک است، آن‌ها را حرکت دهد.
چالش‌ها:
– نوپایان فعال دوست دارند که کتاب را از جعبه‌اش بیرون بکشند، خودشان چند ثانیه یا دقیقه‌ای به آن نگاه کنند، آن را کنار گذارده و به سراغ کتاب‌های دیگر بروند و هم‌چنان ادامه دهند که جعبه از کتاب خالی شود. سعی کنید در این زمان با او درباره‌ی کارهایی که میکند وارد گفتوگو شوید. با این که برایش کتاب نمی‌خوانید، اما او در این گفتوگو کارهایی را که در پیوند با خواندن است فرامیگیرد. برای نمونه یاد می‌گیرد که چگونه کتاب را نگاه دارد و یا ورق بزند.
– اگر هنگامی‌که کودک شما در آغوش‌تان نشسته است و برایش کتاب می‌خوانید، خودش را از آغوش شما لیز دهد و روی زمین بایستد و بخواهد حرکت کند، به این معنا نیست که می‌خواهد شما از خواندن دست بردارید. به خواندن ادامه دهید. صدای‌تان را بالا و پایین ببرید و نمایشی‌تر بخوانید و یا از او پرسش کنید. ناگهان توجه او جلب می‌شود. شما باید از همه شگرد‌ها برای جلب توجه او استفاده کنید. گاه ممکن است لازم شود که قدری صبر کنید و بعد از مدتی دوباره شروع کنید.
– در این دوره کودک خیلی فعال می‌شود و خواندن هنگام خواب که کودک خسته است و کم‌تر حرکت میکند، گاه هم برای کودک و هم برای والدین شیرین‌تر است.
– ایستادن در صف یا نشستن در اتاق‌های انتظار، برای کودک و والدین خسته‌کننده است. همیشه در این مواقع کتابی برای کودک خود به همراه داشته باشید و برایش بخوانید. کتاب‌های آشنا، زمانی‌که کودک در آغوش والدین نیز قرار دارد، به او آرامش بیشتری می‌بخشد.
کتاب‌های پیشنهادی برای ۱۲ تا ۱۸ ماهگی
+ کتاب‌های گروه‌های سنی قبلی
مرحله‌ی شش – ۱۸ تا ۲۴ ماهگی: جمله‌ساز
اکنون پس از ۱۸ ماه کتابخوانی با کودک خود، متوجه دستاوردهای مثبت آن می‌شوید. نوپای شما کتاب خواندن را دوست دارد و کتاب‌های مورد علاقه‌اش را می‌شناسد. در صحبت‌های خود از برخی واژه‌های کتاب به ویژه کتاب‌هایی که برایش خوانده‌اید استفاده میکند. اکنون نوپای شما با نام بسیاری از جانوران آشناست و می‌تواند آن‌ها را در کتاب نشان دهد. نام اسباب‌بازی‌ها و وسایل خود را می‌شناسد. اگر چه شمار واژگانی که کودکان در این سن می‌دانند، در نزد همه یکسان نیست، مطمئن باشید که نوپای شما بیشتر صحبت‌های شما را می‌فهمد.
در این دوره متوجه می‌شوید که زمان تمرکز کودک شما به هنگام کتابخوانی افزایش یافته است. او زمان بیشتری را می‌خواهد که برای‌اش کتاب بخوانید. تا ۲ سالگی شما ده‌ها و یا صدها کتاب برای‌اش خوانده‌اید که در برگیرنده شمار مشخصی از واژه‌ها هستند. این تجربه غنی کتابخوانی به رشد ذهنی آن‌ها کمک میکند و سبب بهبود مهارتهای زبانی و مهارت گره‌گشایی می‌شود.
چالش‌ها:
– نوپایان دوست دارند که از سبد کتاب یکی را بردارند، خودشان چند ثانیه یا دقیقه‌ای به آن نگاه کنند، آن را کنار گذارده و به سراغ کتاب‌های دیگر بروند و هم‌چنان ادامه دهند تا سبد از کتاب خالی شود. سعی کنید در این زمان با او درباره کارهایی که میکند، وارد گفتوگو شوید.با این که برایش کتاب نمی‌خوانید، اما در این گفتوگو کارهایی را که در پیوند با خواندن است فرامیگیرد. برای نمونه یاد می‌گیرد که چگونه کتاب را نگاه دارد و یا ورق بزند.
– اگر میانه‌ی کتابخوانی، کودک‌تان نخواهد آن کتاب را برایش بخوانید و کتاب دیگری را بردارد، به خواست کودک خود توجه کنید و کتاب تازه را برایش بخوانید. وظیفه شما ایجاد پیوند دوسویه با اوست. باید کتابی را بخوانید که دوست داشته باشد و درک کند تا لذت خواندن را تجربه کند و این علاقه همواره با او بماند.
– دوره‌ی زمانی تمرکز و توجه به کتاب، در کودکان مختلف متفاوت است، از یک ساعت تا ۳۰ ثانیه. البته این دوره‌ی زمانی در یک نوپا در روزهای مختلف هم متفاوت است. بردبار باشید و این تفاوت‌ها را درک کنید. بیشتر اوقات گوش سپردن به داستان برای کودک شما آرامش می‌آورد. شما در‌خواهید یافت چه بسیار زمان‌هایی که کودک شما ناآرام بوده و پس از خواندن، آرامش خود را باز یافته است.
کتاب‌های پیشنهادی برای ۱۸ تا ۲۴ ماهگی
+ کتاب‌های گروه‌های سنی قبلی
ده سودمندی کتابخوانی با نوزاد از روز نخست
- بلندخوانی مهارتهای شنیداری را تقویت میکند.
- بلندخوانی شمار واژگانی را که نوزاد می‌شنود افزایش می‌دهد.
- بلندخوانی سبب افزایش مدت زمان توجه و دقت نوزاد و رشد حافظه‌ی او می‌شود.
- بلندخوانی به نوزادان یاری می‌رساند که واژه‌های ناآشنا را بیاموزند.
- بلندخوانی به نوزادان کمک میکند که معنای واژگان را درک کنند.
- بلندخوانی به نوزادان کمک میکند تا با مفاهیم و نمادهای چاپی آشنا شوند.
- بلندخوانی به نوزاد یاری می‌رساند که از تصویرها اطلاعات دریافت کند.
- بلندخوانی پیوند عاطفی و آرامش میان کودک و والدین را تقویت میکند.
- بلندخوانی تخیل و احساس‌های کودک را تقویت میکند.
- بلندخوانی عشق به خواندن را در کودک نهادینه میکند.
هشت اصل مهم در بلندخوانی با نوزاد
۱- نوزاد برای خواندن به محیطی آرام نیاز دارد:
هنگامی‌که نوزاد از شکم مادر به محیط پرسروصدا و پرنور هوای باز بیرون پا می‌گذارد، دگرگونی‌های فیزیولوژیکی زیادی رخ می‌دهد. سیستم ادراک نوزاد نمی‌تواند همه‌ی آن‌چه را می‌بیند، می‌شنود و یا حس میکند پویش کند. هنگامی که برای کودک‌تان کتاب می‌خوانید صداهای پیرامون مانند صدای تلویزیون و رادیو را خاموش کنید. به‌ویژه در روزها یا هفته‌های نخست بسیار مهم است که نوزاد از هر نوع تحریک یا تنش با صدا یا هر نوع عامل محیطی دیگر به دور باشد. وضعیتی ایجاد کنید که به هنگام بلندخوانی، بدون مزاحمت صداهای پیش‌زمینه، نوزاد تنها صدای آهنگین و ریتمیک شما را بشنود.
۲- نوزاد با صدای شما آرام می‌گیرد:
در روزهای نخست تولد، شما در گزینش کتاب یا متنی که برای نوزاد می‌خواهید بخوانید، آزادی عمل بسیار دارید. مهم نیست که چه محتوایی را برایش می‌خوانید. به هر حال نوزاد آهنگ صدای شما را دوست دارد. می‌توانید هر شعر یا ترانه یا لالایی که می‌دانید را برایش بخوانید. برخی والدین از همان ابتدا با کتاب‌های مقوایی ویژه نوزادان و نوپایان آغاز می‌کنند. پس از مدتی متوجه می‌شوند که نوزادشان به این کتاب‌ها چنان خو گرفته است که تا یک سالگی همواره می‌خواهد همان کتاب‌ها برایش خوانده شود. به تدریج شما آگاه می‌شوید که او کدام کتاب‌ها را بیشتر دوست دارد.
۳- وقتی کتاب می‌خوانید نوزاد را در آغوش بگیرید:
به یاد داشته باشید که وقتی برای نوزاد خود کتاب می‌خوانید، در حالی که به رشد زبانی و گفتاری او یاری می‌رسانید، مهمترین نکته، عشق، مهر و توجهی است که نثارش می‌کنید. وقتی نوزاد شما آن‌قدر بزرگ شد تا بتواند به سراغ کتابخانه یا جعبه کتاب‌هایش برود و کتابی را برگزیند و به نزد شما آورد تا برایش بخوانید، باز هم آن‌چه او نیاز دارد آغوش شما و محبت و توجهی است که به او می‌کنید.
۴- به هنگام گزینش کتاب، اجازه دهید نوزاد راهنمای شما باشد:
هر کودک منحصر به فرد است و گرایش‌ها و علایق ویژه‌ی خود را دارد. نمی‌توان یک نسخه برای همه پیچید. والدین باید با کتاب‌هایی که فکر می‌کنند نوزادشان دوست دارد، آغاز کنند (به فهرست پیشنهادی پایان کتاب نگاه کنید) سپس کتاب‌هایی را که نوزاد واکنش بیشتر و مناسب‌تری به آن‌ها نشان می‌دهد دوباره و دوباره، بارها و بارها برایش بخوانند. نوزاد در خواب و بیداری از شنیدن صدای آشنای شما که شعر، ترانه یا متنی را با ریتم و آهنگ برایش می‌خوانید، سود بسیار می‌برد
۵- از هر صفحه که می‌خواهید شروع کنید:
مجبور نیستید که کتاب را به پایان برسانید، یا حتا کتابی را از ابتدا آغاز کنید. می‌توانید از همان ابتدا به سراغ صفحه‌هایی بروید که فکر می‌کنید نوزاد شما از آن خوشش خواهد آمد و با نشان دادن یک یا دو تصویر دیگر در صفحه‌های متفاوت و با تغییر صدای خود در هر صفحه، در نوزاد خود ایجاد لذت کنید.
۶- مجبور به خواندن همه واژه‌های کتاب نیستید:
گاه شما متوجه می‌شوید که نوزادتان ترجیح می‌دهد تنها به تصویرها اشاره کنید و از اشیا نام ببرید. یا به جای خواندن کتاب با واژه‌های خود داستان را برایش تعریف کنید یا تصویری را شرح دهید. برای نمونه شما کتاب مناسبی را برای نوزاد خود برمی‌گزینید، اگر پیش‌تر با او کتاب را خوانده باشید و متوجه شده باشید که نوزاد شما به کدام تصویر بیشتر عالقه نشان داده است، می‌توانید از همان ابتدا به سراغ همان صفحه بروید.
۷- خواندن چندباره یک کتاب برای رشد زبانی نوزاد سودمند است:
پژوهش‌گران گوش سپردن نوزادان به داستان را در دو وضعیت بررسی کرده‌اند: زمانی که کتاب تازه است و زمانی که کتاب پیش از تولد بارها برای نوزاد خوانده شده است. با استفاده از یک وسیله‌ی مکنده هم‌چون پستانک، واکنش نوزاد سنجیده می‌شود. هنگامی‌که کتابی آشنا برایش خوانده می‌شود، پستانک را بیشتر می‌مکد. خواندن پیوسته شعرها و ترانه‌های کودکانه از ابتدای تولد برای نوزاد، سبب می‌شود تا او با آواهای زبان مادری خود آشنا شود. شناخت مناسب و درست آواها و تشخیص آن‌ها از یک‌دیگر، پایه‌های خواندن و کسب مهارتهای خواندن و نوشتن در سن‌های بالاتر را از همان ابتدا در او شکل می‌دهد.
۸- وقتی برای نوزاد خود می‌خوانید یا با او سخن می‌گویید از زبان مادرانه استفاده کنید:
اگر فکر می‌کنید که خواندن کتاب برای نوزاد به این معنی است که نوزاد را در آغوش می‌گیرید و او همه‌ی آن‌چه را برایش می‌خوانید درک میکند، در اشتباهید. برای نوزاد باید با روشی متفاوت با خواندن برای کودکان بزرگتر بخوانید. برای او باید با زبان مادرانه بخوانید. به هنگام خواندن چهره‌تان را نزدیک چهره نوزاد خود قرار دهید صدای‌تان را بالا و پایین ببرید و با آهنگی مهربانانه برایش به گونه‌ای بخوانید که گویی با او گفتوگو می‌کنید. شما از کتاب به عنوان وسیله‌ای برای ارتباط با نوزاد و گفتوگو با او استفاده می‌کنید. بنابراین باید همان زبان گفتوگو با او را در خواندن کتاب نیز به کار برید.
مطالعات نشان داده‌اند، اگر از ۵ هفتگی کتابخوانی را آغاز کنید، نوزاد زبان مادرانه را به زبان گفت‌وگوی معمولی بزرگسالان ترجیح می‌دهد. برای نوزاد بهترین زبان برای شنیدن و آموختن، زبان مادرانه است.
ویژگی های زبان مادرانه:
- چهره خود را به چهره نوزاد بسیار نزدیک کنند.
- از پاره‌های کوتاه گفتاری استفاده کنند.
- روشن بیان کنند.
- لحن صدا را تغییر دهند یا صدایشان را بالا و پایین برند.
- واژه‌ها یا عبارت‌ها را تکرار کنند.
- با چشم و ابرو و دهان ادا درآورند.
- بدنشان را پیوسته و به شکل ریتمیک تکان دهند.
- نویسه‌های صدادار را بکشند.
- از جمله‌های کوتاه استفاده کنند.
- از ایست‌های بلندتر استفاده کنند.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی کامل‌تر با روش‌های خواندن برای نوزاد ویدیوی زیر را تماشا کنید:
ویدیوی آموزش کتاب خواندن برای نوزاد و نوپا
ویدیوی آشنایی با سواد شکوفایی
در کارگاه سواد شکوفایی درباره عملکرد مغز نوزاد با شما سخن خواهیم گفت و این که چگونه می‌توان مغز نوزاد را تغذیه کرد و با چه.
سواد شکوفایی تعریف خواهد شد و تفاوت آن با دوره آموزش پیش‌دبستان یا آمادگی بیان می‌شود.
بیداری آوایی و بیداری الفبایی از مهارتهای سواد شکوفایی است که درباره اهمیت آن در زندگی کودک سخن می‌گوییم.
رشد زبانی و درک کودک از کتاب و نوشتار از دیگر مهارت سوادشکوفایی است. با شما مطرح خواهیم کرد که چرا کتابخوانی با کودک از همان روزهای نخست زندگی کودک اهمیت دارد کودکان در هر مرحله زندگی چه درکی از مفاهیم کتاب دارند و چه کتاب‌هایی باید با آن‌ها بخوانیم و چگونه؟ و در پایان درباره محیط سرشار از سواد صحبت می‌کنیم و این که چگونه می‌توانیم خانه‌ها و کلاس‌های خود را به محیط سرشار از سواد بدل کنیم.
بیشتر بخوانید: سواد شکوفایی: از پژوهش تا عمل/ چه‌گونه کودکان باسواد می‌شوند؟
برای آشنایی بیشتر با سواد شکوفایی می‌توانید در کارگاه‌های سواد شکوفایی که از طرف برنامه با من بخوان اجرا می‌شوند شرکت کنید. موسسه تاریخ ادبیات کودکان، کارگاه‌های متنوعی در زمینه‌ی کتابخوانی، سواد شکوفایی و سواد پایه برگزار میکند، برای اطلاع از این کارگاه‌ها به اینستاگرام آموزک به این آدرس مراجعه نمایید: instagram.com/amoozak_org