علائم بیش فعالی در کودکان و راه های درمان آن چیست؟ – بخش نخست

طبیعی است که کودکان گاهی انجام تکالیف خود را فراموش کنند، در کلاس خیال‌پردازی کنند یا هنگام غذا خوردن بی‌قراری نشان دهند. اما زمانی که بی‌توجهی، بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی به شکل مداوم و شدید در کودک دیده شود، ممکن است نشانه‌ای از اختلالی به نام ADHD یا اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی باشد.

ADHD چیست؟

ADHD یکی از اختلالات شایع عصبی‌-تکاملی در کودکان است که معمولاً پیش از ۷ سالگی ظاهر می‌شود. این اختلال باعث می‌شود کنترل واکنش‌های خود‌به‌خودی برای کودک دشوار باشد. این واکنش‌ها می‌توانند شامل حرکت‌های زیاد، حرف زدن بی‌وقفه یا ناتوانی در تمرکز باشند.

بسیاری از ما کودکانی را می‌شناسیم که بی‌قرار هستند، آرام نمی‌نشینند، به دستورات گوش نمی‌دهند یا حرف‌های نسنجیده می‌زنند. متأسفانه، اغلب به این کودکان برچسب‌هایی مانند «شیطون»، «تنبل» یا «بی‌انضباط» زده می‌شود؛ در حالی که ممکن است آن‌ها به اختلال ADHD مبتلا باشند و نیاز به درک، حمایت و راهکارهای درمانی مناسب داشته باشند.

رفتارهای تکانشی در کودکان مبتلا به ADHD

یکی از ویژگی‌های اصلی ADHD، رفتارهای تکانشی است. این رفتارها بدون فکر و تأمل انجام می‌شوند؛ به عبارتی، کودک قبل از تحلیل نتیجه یا پیامدهای رفتارش، عمل می‌کند. در زبان ساده، این رفتارها اغلب به‌صورت رفتارهای عجولانه، ناپخته یا نابالغانه شناخته می‌شوند.

درک صحیح اختلال ADHD به والدین، معلمان و مراقبان کودک کمک می‌کند تا به‌جای سرزنش، راه‌های مؤثرتری برای تعامل، آموزش و حمایت از کودک بیابند.

چگونه تشخیص دهیم رفتار کودک طبیعی است یا نشانه‌ای از اختلال ADHD؟

تشخیص اختلال ADHD در کودکان کار ساده‌ای نیست، زیرا بسیاری از رفتارهایی که در کودکان طبیعی تلقی می‌شوند، ممکن است شباهت زیادی به نشانه‌های این اختلال داشته باشند. اگر تنها چند علامت را آن هم در شرایط خاصی مشاهده می‌کنید، احتمال دارد که کودک‌تان دچار ADHD نباشد.

اما اگر بیشتر علائم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی را در موقعیت‌های مختلف مانند مدرسه، خانه یا هنگام بازی می‌بینید، لازم است با دقت بیشتری به موضوع نگاه کنید و در صورت نیاز با یک متخصص مشورت نمایید.

داشتن فرزندی با اختلال ADHD می‌تواند چالش‌برانگیز و گاهی خسته‌کننده باشد، اما خبر خوب این است که راه‌های زیادی برای کمک به او وجود دارد. با شناخت صحیح این اختلال، استفاده از روش‌های تربیتی مناسب و دریافت حمایت حرفه‌ای، می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا بهتر تمرکز کند، احساس امنیت داشته باشد و محیطی آرام‌تر برای خانواده فراهم شود.

باورهای نادرست و حقایق مهم درباره‌ی اختلال ADHD

اختلال ADHD یا کم‌توجهی – بیش‌فعالی یکی از رایج‌ترین اختلالات رفتاری در کودکان است، اما همچنان بسیاری از افراد اطلاعات نادرستی درباره‌ی آن دارند. در ادامه به بررسی رایج‌ترین افسانه‌ها و حقیقت‌های علمی درباره‌ی این اختلال می‌پردازیم:

باور غلط: همه‌ی کودکان مبتلا به ADHD بیش‌فعال هستند.

واقعیت: برخی از کودکان مبتلا به ADHD بیش‌فعال نیستند، بلکه بیشتر دچار بی‌توجهی هستند. این کودکان ممکن است ساکت، خیالاتی و بی‌انگیزه به‌نظر برسند، اما همچنان با مشکل تمرکز روبه‌رو هستند.

باور غلط: کودکان مبتلا به ADHD نمی‌توانند روی هیچ کاری تمرکز کنند.

واقعیت: این کودکان می‌توانند روی فعالیت‌هایی که برایشان جذاب و لذت‌بخش است تمرکز کنند، اما در انجام کارهای تکراری یا خسته‌کننده، با مشکل جدی در حفظ تمرکز مواجه می‌شوند.

باور غلط: کودکان مبتلا به ADHD اگر بخواهند، می‌توانند رفتار خوبی داشته باشند.

واقعیت: این کودکان اغلب تمام تلاش خود را می‌کنند تا «بچه‌ی خوبی» باشند، اما ناتوانی در کنترل رفتار و توجه، مانع آن می‌شود. آن‌ها شاید سرکش به نظر برسند، اما عمدی در کار نیست.

باور غلط: اختلال ADHD با افزایش سن خود‌به‌خود از بین می‌رود.

واقعیت: اختلال ADHD در بسیاری از موارد تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. منتظر نمانید تا کودک «از این مرحله بگذرد». مداخله زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بالا ببرد.

باور غلط: دارو تنها راه درمان ADHD است.

واقعیت: داروها می‌توانند بخشی از درمان باشند، اما درمان مؤثر ADHD معمولاً ترکیبی از رفتاردرمانی، آموزش، حمایت خانوادگی، مدیریت مدرسه‌ای، فعالیت بدنی منظم و تغذیه‌ی سالم است. انتخاب روش درمان باید براساس نیازهای خاص هر کودک انجام شود.

اختلال ADHD چه علائمی دارد؟

وقتی صحبت از اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) می‌شود، اغلب تصویری کلیشه‌ای در ذهن شکل می‌گیرد: کودکی که بی‌وقفه در حال دویدن، بالا رفتن از در و دیوار و ایجاد بی‌نظمی است. اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر از این تصویر است.

برخی از کودکان مبتلا به ADHD واقعاً بیش‌فعال هستند، اما برخی دیگر ممکن است کاملاً آرام به نظر برسند؛ درحالی‌که ذهن‌شان در دنیای دیگری پرسه می‌زند. بعضی از این کودکان روی کارهای مورد علاقه‌شان تمرکز زیادی دارند، اما به سختی می‌توانند روی وظایف دیگر متمرکز بمانند. در مقابل، گروهی دیگر ممکن است میزان بی‌توجهی کمی داشته باشند، اما دچار رفتارهای تکانشی شدید باشند.

انواع نشانه‌های اختلال ADHD در کودکان

علائم اختلال ADHD بسته به نوع غالب آن در کودک، متفاوت است. کودکان ممکن است یکی از الگوهای زیر را نشان دهند:

• بی‌توجهی بدون بیش‌فعالی یا رفتارهای تکانشی:

کودک آرام است، اما نمی‌تواند به‌خوبی تمرکز کند، وظایف را به پایان برساند یا دستورالعمل‌ها را دنبال کند.

• بیش‌فعالی همراه با رفتارهای تکانشی، اما با تمرکز قابل‌قبول:

کودک پرتحرک است و واکنش‌های ناگهانی دارد، ولی ممکن است در کارهای خاص تمرکز خوبی داشته باشد.

• ترکیبی از بی‌توجهی، بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی (شکل رایج‌تر ADHD):

کودک هم دچار مشکل در تمرکز است، هم فعالیت بدنی زیاد دارد و هم بدون فکر واکنش نشان می‌دهد.

کودکانی که علائم‌شان به شکل بی‌توجهی بدون بی‌قراری فیزیکی بروز می‌کند، معمولاً مورد توجه قرار نمی‌گیرند؛ چون مزاحم کلاس یا خانه نیستند. با این حال، این نوع بی‌توجهی هم عوارض جدی دارد:

• بروز مشکلات رفتاری به‌دلیل نافرمانی یا لجبازی

• کاهش عملکرد تحصیلی به‌دلیل ناتوانی در تمرکز

• ایجاد درگیری با هم‌سالان به‌دلیل رعایت نکردن قوانین در بازی‌ها

شناخت دقیق علائم اختلال ADHD به والدین، معلمان و مربیان کمک می‌کند تا به جای قضاوت یا سرزنش کودک، با راهکارهای مناسب از او حمایت کنند و مسیر رشد او را هموارتر سازند.

اختلال ADHD در کودکان نوپا و پیش‌دبستانی؛ چگونه تشخیص دهیم؟

فعالیت زیاد، انرژی بالا و سرکشی جزو ویژگی‌های طبیعی کودکان نوپا است. اما همین موضوع باعث می‌شود که تشخیص اختلال ADHD در کودکان پیش‌دبستانی کار دشواری باشد. سوال اینجاست: چگونه می‌توان بین رفتار طبیعی کودکان و علائم اختلال ADHD تفاوت قائل شد؟

رفتارهای رایج در کودکان مبتلا به ADHD در سنین پایین

دکتر استیون کاف[۱] از دانشگاه علوم پزشکی فلوریدا می‌گوید:

«این کودکان مدام در حال دویدن، پریدن، بالا رفتن و صحبت کردن هستند. آن‌ها به‌سختی آرام می‌گیرند و اغلب با عباراتی مانند بی‌قرار یا مدام در حرکت توصیف می‌شوند.»

همچنین دکتر راسل بارکلی[۲] از دانشگاه پزشکی کارولینای جنوبی اضافه می‌کند:

«این کودکان نمی‌توانند تمرکز خود را روی کارهایی مثل گوش دادن به داستان قبل از خواب حفظ کنند. حواس‌پرتی یکی از نشانه‌های کلیدی است.»

نکته مهم این است که کودکان مبتلا به ADHD گاهی می‌توانند به فعالیت‌هایی که برایشان جذاب است، مانند بازی‌های ویدئویی یا اسباب‌بازی‌های خاص، توجه زیادی نشان دهند. این موضوع می‌تواند خانواده‌ها را دچار سردرگمی کند.

اما این تمرکز محدود به فعالیت‌های لذت‌بخش و پرتحرک است و معمولاً در موقعیت‌هایی که نیاز به صبر، آرامش یا توجه مداوم دارد، ناپدید می‌شود.

[۱]. Dr. Steven Cuffe

[۲]. Russell A. Barkley

اختلال ADHD در کودکان دبستانی؛ علائم، چالش‌ها و راهکارهای درمانی

همه‌ی کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) الزماً بیش‌فعال نیستند. اما در مواردی که بیش‌فعالی وجود داشته باشد، معمولاً علائم در سال‌های دبستان به‌وضوح نمایان می‌شوند. در این سن، کودک با مشکلاتی مانند عدم تمرکز، تصمیم‌گیری دشوار و ضعف در برنامه‌ریزی مواجه است.

دکتر راسل بارکلی، روان‌شناس و متخصص ADHD، می‌گوید:

«در این دوره، ما شاهد ظهور اختلالی پیچیده هستیم که بر ابعاد مختلف رفتار، احساسات و مهارت‌های اجتماعی کودک تأثیر می‌گذارد.»

علائم رایج ADHD در کودکان دبستانی

کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در مقایسه با هم‌سالان خود بیشتر با موارد زیر دچار مشکل باشند:

• ایجاد و حفظ دوستی

• رعایت نوبت در بازی یا گفتگو

• اجازه دادن به دیگران برای صحبت

• تکمیل تکالیف و کارهای روزمره

• به پایان رساندن وظایفی مثل نوشتن مشق یا خواندن کتاب

کودکان مبتلا به ADHD اغلب هیجانی‌تر از دیگران هستند. اگر موضوعی آن‌ها را ناراحت کند، واکنش‌شان به‌وضوح قابل مشاهده است. برای مثال، اگر قول رفتن به سینما را به آن‌ها بدهید، بدون وقفه درمورد آن سؤال می‌پرسند. اما در صورت لغو برنامه، واکنش‌شان ممکن است با عصبانیت شدید همراه باشد.

همچنین این کودکان اغلب بدون فکر عمل می‌کنند، که این موضوع آن‌ها را در معرض خطرات و حوادث بیشتر قرار می‌دهد.

دکتر استیون کاف توضیح می‌دهد که هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص ADHD وجود ندارد. بیشتر کودکان ممکن است گاهی برخی از این علائم را نشان دهند. اما برای تشخیص رسمی ADHD، باید چند علامت مشخص به مدت حداقل ۶ ماه و در موقعیت‌های مختلف (مدرسه، خانه، تعاملات اجتماعی) دیده شود.

اختلال ADHD در نوجوانان؛ نشانه‌ها، چالش‌ها و پیامدها

در دوران نوجوانی، علائم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) می‌توانند شدت بیشتری پیدا کنند. نوجوان مبتلا به ADHD معمولاً از نشستن طولانی‌مدت احساس ناراحتی می‌کند، بی‌قرار است و در مدیریت فعالیت‌های روزمره دچار مشکل می‌شود.

دکتر راسل بارکلی، متخصص اختلالات رفتاری، می‌گوید:
«در این سنین، مشکلاتی مانند مدیریت زمان، برنامه‌ریزی، حفظ انگیزه و کنترل هیجانات از رایج‌ترین علائم ADHD در نوجوانان هستند.»

ناتوانی در تمرکز روی کارهای تحصیلی

یکی از چالش‌های بزرگ نوجوانان مبتلا به ADHD، تمرکز نداشتن بر تکالیف مدرسه است. در مقابل، ممکن است در بازی‌های ویدئویی عملکرد خوبی داشته باشند؛ زیرا این بازی‌ها پاداش فوری ارائه می‌دهند و ساختار مشخص‌تری دارند. این تضاد ممکن است والدین را گیج کند و باعث شود تمرکز کودک در مدرسه نادیده گرفته شود.

احساسات شدید و کنترل‌نشده

در حالی‌که بسیاری از نوجوانان درگیر تغییرات هیجانی هستند، نوجوان مبتلا به ADHD بیش از دیگران با نوسانات احساسی و دشواری در کنترل خشم یا ناراحتی مواجه است. واکنش‌های آن‌ها ممکن است سریع، شدید و گاهی غیرقابل‌پیش‌بینی باشد.

رفتارهای پرخطر در نوجوانان مبتلا به ADHD

به دلیل رفتارهای تکانشی، نوجوانان مبتلا به این اختلال بیشتر در معرض انجام رفتارهای پرخطر قرار دارند. برخی از این رفتارها شامل موارد زیر است:

• استفاده از الکل یا مواد مخدر
• پنهان‌کاری و دروغ گفتن به والدین
• انجام رفتارهای مجرمانه مانند دزدی
• درگیر شدن در رابطه جنسی محافظت‌نشده

این رفتارها اغلب بدون تفکر و به‌صورت لحظه‌ای انجام می‌شوند و می‌توانند عواقب جدی به‌همراه داشته باشند.

جنبه‌های مثبت اختلال ADHD در کودکان؛ نگاهی فراتر از چالش‌ها

اختلال ADHD به معنای ناتوانی یا کمبود هوش نیست. در واقع، بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی دارای ویژگی‌هایی منحصر‌به‌فرد هستند که می‌تواند به نقاط قوت تبدیل شود. در ادامه با مهم‌ترین جنبه‌های مثبت ADHD در کودکان آشنا می‌شویم:

۱. خلاقیت بالا و تخیل قوی

کودکانی که مبتلا به ADHD هستند، معمولاً ذهنی پر از ایده و تخیل دارند. آن‌ها ممکن است هم‌زمان چند فکر را در ذهن خود پرورش دهند و جهان را از زاویه‌ای متفاوت ببینند. این خلاقیت می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت در زمینه‌هایی مانند هنر، طراحی، داستان‌نویسی یا حتی حل مسائل پیچیده باشد.

۲. انعطاف‌پذیری ذهنی

این کودکان معمولاً در مواجهه با مسائل، راه‌حل‌های متعددی را در ذهن خود مرور می‌کنند. آن‌ها خود را به یک مسیر محدود نمی‌کنند و پذیرای دیدگاه‌ها و ایده‌های مختلف هستند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند در شرایط متغیر، بهتر تطبیق پیدا کنند.

۳. اشتیاق، کنجکاوی و خودانگیختگی

کودکان دارای ADHD به‌ندرت کسل‌کننده هستند. آن‌ها اغلب کنجکاو، مشتاق و سرشار از علاقه به دنیای اطراف‌شان‌اند. شخصیت پرجنب‌وجوش و انرژی بالای آن‌ها، می‌تواند فضای خانه یا کلاس را سرزنده‌تر و پرانرژی‌تر کند.

۴. انرژی و انگیزه بالا

یکی دیگر از مزایای ADHD در کودکان، سطح بالای انرژی و انگیزه‌ی آن‌هاست. زمانی که درگیر کاری شوند که برایشان جذاب است، با تمام وجود آن را دنبال می‌کنند. فعالیت‌هایی که جنبه تعاملی یا عملی داشته باشد، معمولاً باعث تمرکز بالا و عملکرد موفق آن‌ها می‌شود.

آیا کودک من به اختلال ADHD مبتلاست؟

اگر کودک شما علائمی مانند بی‌توجهی، بیش‌فعالی یا رفتارهای تکانشی از خود نشان می‌دهد، این نشانه‌ها لزوماً به معنای ابتلا به اختلال ADHD نیستند. گاهی اوقات، برخی مشکلات جسمی، روان‌شناختی یا حتی شرایط استرس‌زای زندگی می‌توانند علائمی شبیه به ADHD ایجاد کنند.

بنابراین، پیش از هرگونه نتیجه‌گیری، بهتر است با متخصص سلامت روان کودک مشورت کنید تا سایر عوامل احتمالی بررسی شوند.

چه مشکلاتی می‌توانند علائمی شبیه به ADHD داشته باشند؟

در بررسی تشخیص ADHD، متخصص ممکن است به موارد زیر توجه کند:

• اختلالات یادگیری: مشکلات در خواندن، نوشتن، مهارت‌های حرکتی یا زبانی
• تجربه وقایع استرس‌زا: مانند طلاق والدین، مرگ عزیزان یا قربانی قلدری شدن در مدرسه
• اختلالات روان‌شناختی: از جمله اضطراب، افسردگی یا اختلال دوقطبی
• اختلالات رفتاری: مثل اختلال سلوک، اختلال دلبستگی واکنشی یا نافرمانی مقابله‌ای
• مشکلات پزشکی: مانند اختلالات تیروئید، صرع، مشکلات عصبی یا اختلالات خواب

آیا مراقبت‌های دوران بارداری می‌توانند از بروز اختلال ADHD در کودکان جلوگیری کنند؟

مطالعات نشان می‌دهد که برخی از عوامل دوران بارداری می‌توانند خطر ابتلای کودک به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) را افزایش دهند. تنش‌های روحی شدید، تغذیه نامناسب یا قرار گرفتن در معرض مواد مضر ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

چگونه می‌توان با مراقبت‌های بارداری از بروز ADHD پیشگیری کرد؟

برای کاهش احتمال ابتلای کودک به اختلال ADHD، رعایت نکات زیر در دوران بارداری بسیار مهم است:

• تغذیه سالم و متعادل: مصرف غذاهای غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و امگا ۳

• مراجعه منظم به پزشک: پایش سلامت مادر و جنین در طول بارداری

• پرهیز از مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر: مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که مادران‌شان در دوران بارداری سیگار می‌کشند، تا دو برابر بیشتر در معرض ابتلا به ADHD قرار دارند

• کاهش استرس: مدیریت تنش‌های روحی با روش‌هایی مانند ورزش سبک، یوگا، مدیتیشن یا مشاوره روان‌شناسی

آیا رژیم غذایی می‌تواند در پیشگیری یا کاهش علائم ADHD نقش داشته باشد؟

استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل از سنین پایین برای تمام کودکان ضروری است. اما سوالی که بسیاری از والدین می‌پرسند این است که آیا رژیم غذایی می‌تواند در جلوگیری از اختلال ADHD یا کاهش علائم آن مؤثر باشد؟

برخی از متخصصان معتقدند که تغییر در تغذیه کودک ممکن است به کاهش رفتارهای بیش‌فعالانه کمک کند. در این راستا، بن فینگولد[۱] رژیمی را طراحی کرده که بر پایه‌ی حذف رنگ‌های مصنوعی، طعم‌دهنده‌ها و مواد نگهدارنده است.

اگرچه رژیم فینگولد توسط برخی والدین با استقبال مواجه شده و بهبودهایی در رفتار کودک گزارش شده، اما این رژیم هنوز از سوی جامعه‌ی پزشکی به‌طور رسمی تأیید نشده است. برخی مطالعات، فرضیه‌ی فینگولد را رد کرده‌اند. با این حال، تجربه‌ی مثبت برخی خانواده‌ها نشان می‌دهد که ممکن است در برخی کودکان، حذف افزودنی‌های مصنوعی مفید باشد.

ADHD و مصرف قند؛ واقعیت یا شایعه؟

در حال حاضر، مدرک علمی قاطعی مبنی بر ارتباط مستقیم بین مصرف قند و ابتلا به ADHD وجود ندارد. با این حال، قندهای ساده و کربوهیدرات‌های فراوری‌شده می‌توانند با افزایش ناگهانی قند خون، سطح آدرنالین را بالا ببرند. این افزایش آدرنالین ممکن است منجر به تحریک‌پذیری موقت و افزایش انرژی شود. پس از آن نیز با کاهش آدرنالین، ممکن است کودک دچار اُفت خلق و انرژی شود.

اگر احساس می‌کنید برخی غذاها بر رفتار فرزندتان تأثیر منفی دارند، می‌توانید با مشورت پزشک، آن‌ها را به‌صورت موقت از رژیم غذایی حذف کنید. اما به نکات زیر توجه داشته باشید:

• هر بار فقط یک ماده غذایی یا گروه خاصی را حذف کنید تا بتوانید تأثیر آن را به‌درستی بررسی کنید.

• تغییرات رفتاری ممکن است به‌دلیل افزایش توجه والدین در دوره اجرای رژیم باشد، نه لزوماً خود غذا.

• از رژیم‌های سختگیرانه خودداری کنید. حذف گروه‌های غذایی بدون نظارت می‌تواند باعث کمبودهای تغذیه‌ای در کودک شود.

آیا داشتن برنامه روزمره به پیشگیری یا مدیریت اختلال ADHD کمک می‌کند؟

داشتن یک برنامه روزمره منظم برای همه‌ی کودکان ضروری است، اما این موضوع برای کودکان مبتلا به اختلال ADHD اهمیت دوچندانی دارد. روتین مشخص به کودک کمک می‌کند تا بداند چه کاری، در چه زمانی و با چه هدفی باید انجام شود؛ این نظم ذهنی، موجب کاهش بی‌نظمی رفتاری و افزایش تمرکز می‌شود.

برای شروع، یک جدول برنامه روزانه قابل مشاهده برای کودک خود تهیه کنید و آن را در مکانی نصب کنید که همیشه در معرض دید او باشد. این جدول باید شامل زمان‌های مشخصی برای فعالیت‌های زیر باشد:

• بیدار شدن از خواب
• خوردن وعده‌های غذایی
• بازی و تفریح
• انجام تکالیف مدرسه
• رسیدگی به کارهای شخصی و مسئولیت‌ها
• تماشای تلویزیون یا استفاده از موبایل
• شرکت در فعالیت‌های فوق‌برنامه
• رفتن به رختخواب

پس از تنظیم برنامه، سعی کنید تا حد امکان به آن پایبند باشید. در صورتی که قرار است تغییری در روند روز ایجاد شود، حتماً از قبل به کودک اطلاع دهید تا دچار سردرگمی نشود.

آیا روتین از ADHD پیشگیری می‌کند؟

خیر، داشتن روتین مشخص به‌تنهایی مانع بروز اختلال ADHD نمی‌شود. اما اجرای منظم آن می‌تواند مهارت‌های اجرایی، تمرکز، و حس مسئولیت‌پذیری کودک را بهبود دهد و در مدیریت علائم ADHD بسیار مؤثر باشد.

برای کودکان بزرگ‌تر، موارد زیر را نیز در نظر بگیرید:

• فضایی آرام و دور از عوامل حواس‌پرتی برای انجام تکالیف فراهم کنید.

• استراحت‌های کوتاه‌مدت بین تکالیف را در برنامه بگنجانید تا تمرکز کودک حفظ شود.

• از روش‌های انگیزشی مانند جدول پاداش یا چک‌لیست وظایف استفاده کنید تا کودک انگیزه بیشتری برای پیروی از برنامه داشته باشد.

چگونه والدین با مدیریت رفتار خود می‌توانند از بروز اختلال ADHD پیشگیری کنند؟

بسیاری از درمانگران معتقدند که رفتار والدین نقش کلیدی در شکل‌گیری و مدیریت رفتار کودک دارد. اگرچه اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) ریشه‌های ژنتیکی و عصبی دارد، اما ایجاد محیطی امن، حمایتگر و ساختارمند می‌تواند احتمال بروز یا تشدید علائم را کاهش دهد.

۱. ایجاد رابطه مثبت با کودک

اولین و مهم‌ترین گام، تقویت پیوند عاطفی بین والد و کودک است. هر روز زمانی را فقط به کودک خود اختصاص دهید و اجازه دهید او فعالیت دلخواهش را انتخاب کند. در این مدت بدون موبایل، دغدغه یا حواس‌پرتی، کاملاً در اختیار او باشید و به علایقش توجه نشان دهید.

۲. تشویق رفتارهای مثبت

زمانی که کودک رفتاری خوب نشان می‌دهد، فوراً و با صداقت او را تحسین کنید. استفاده از عبارات ساده مثل «آفرین که اسباب‌بازی‌هاتو جمع کردی» بسیار مؤثر است. درمانگران توصیه می‌کنند روزانه حداقل ۵ بار به شکل آگاهانه رفتار خوب کودک را تشویق کنید.

اگر از سیستم پاداش استفاده می‌کنید، گزینه‌های متنوعی ارائه دهید و اجازه دهید کودک یکی را انتخاب کند. این کار حس اختیار و مشارکت را در او تقویت می‌کند.

۳. تعیین انتظارات شفاف و متناسب با سن کودک

برای اینکه کودک بداند از او چه می‌خواهید، دستورالعمل‌ها را ساده، کوتاه و شفاف بیان کنید. هنگام صحبت مستقیم به چشم‌های او نگاه کنید و از او بخواهید حرف‌هایتان را تکرار کند تا مطمئن شوید پیام را به‌درستی درک کرده است.

همچنین سطح انتظار خود را با سن و توانایی‌های کودک تنظیم کنید تا دچار سرخوردگی یا احساس ناتوانی نشود.

۴. ثبات رفتاری والدین، کلید موفقیت در تربیت

ثبات در رفتار والدین، نقش حیاتی در شکل‌گیری رفتار پایدار کودک دارد. اگر قرار است برای رفتار خوب پاداش در نظر بگیرید، این قانون باید همیشه اجرا شود. ناسازگاری در واکنش‌ها باعث سردرگمی کودک می‌شود و روند تربیتی را مختل می‌کند.

ادامه‌ی این مقاله را در «علائم بیش‌فعالی در کودکان و راه‌های درمان آن چیست؟ – بخش دوم» بخوانید.

گردآوری و ترجمه: آذین بذرافشان