آیا خواندن داستان ترسناک برای کودکان خوب است؟
بعضی از والدین برای محافظت از فرزندان خود آنها را از خواندن کتاب‌های ترسناک باز می‌دارند. غافل از این‌که داستان‌های ترسناک تا حدودی به کودکان کمک می‌کنند تا یاد بگیرند چگونه در زندگی واقعی با ترس خود کنار بیایند.
شما بعد از دیدن یک فیلم ترسناک یا پیاده شدن از ترن هوایی احساس موفقیت می‌کنید و اعتمادبه‌نفس‌تان افزایش می‌یابد. کودکان نیز بعد از خواندن کتاب ترسناک همین حس را تجربه می‌کند و می‌آموزند اگرچه در زندگی ممکن است با شرایط بسیار ترسناکی روبه‌رو شوند، اما این امکان وجود دارد که بتوانند آن را پشت سر بگذارند.
اشکالی ندارد که هر از گاهی کودکان از لولوخورخوره بترسند یا برایشان داستان‌های جن و پری بخوانید. آنها از طریق ژانر وحشت یاد می‌گیرند که چگونه در شرایط کم‌خطر با ترس خود کنار آیند و خود را برای موانع واقعی زندگی، آماده سازند.
چرا باید برای کودکان داستان ترسناک بخوانیم؟
روانشناسان و متخصصان ادبیات کودکان معتقدند که داستان‌های ترسناک هدف مهمی را دنبال می‌کنند. برونو بتلهایم[۱] دکتر و روانشناس که شهرت فراوانش به دلیل کتاب ساختارشکنانه‌ی «کودکان به قصه نیاز دارند: کاربردهای افسانه و افسون» است نیز همین عقیده را دارد. این متخصصان معتقدند که داستان‌های ترسناک نه تنها سرگرم‌کننده هستند بلکه به بچه‌ها کمک می‌کنند تا مراحل اصلی رشد را طی کنند.
داستان‌های ترسناک چه فایده‌ای برای کودکان دارند؟
کودکان در سنین مختلف ترس‌های گوناگونی را تجربه می‌کنند. ترس از این‌که کمتر از خواهر یا برادرشان دوست داشته شوند، از شروع مدرسه و بدتر از همه از گم شدن و رها شدن می‌ترسند. لارنس سایپ[۲] استاد ادبیات کودکان در دانشکده تحصیلات تکمیلی دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا می‌گوید: «هیچ چیز ترسناک‌تر از فکر جدا شدن از والدین یا مرگ آنها نیست.» قصه‌های پریان این‌گونه ترس‌ها را در کودکان به‌وجود نمی‌آورند بلکه به آنها کمک می‌کنند تا با ترس‌هایی که از قبل دارند روبه‌رو شوند و آنها را شکست دهند.
داستان هانسل و گرتل را در نظر بگیرید: هنگام خواندن داستان ترسناک برای کودکان در عین حال که کمک می‌کند کودک احساسات خود را درباره رها شدن کشف کند، به طور غیرمستقیم هیجان دفاع از خود و پیروزی را نیز تجربه می‌کند. دکتر بتلهایم این داستان را به‌ویژه برای کودکان ۵ سال لازم می‌داند، زیرا در این سن آنها اولین گام‌های واقعی خود را به سوی جهان برمی‌دارند و نیاز به دلگرمی و قوت قلب دارند که بدانند در نهایت همه چیز درست خواهد شد.
داستان‌های دیگر به بچه‌ها کمک می‌کنند تا با انگیزه‌های منفی خود، مانند حرص و حسادت، دست و پنجه نرم کنند. برای مثال در سیندرلا خواهرهای ناتنی شرور نمایانگر رقابت بین خواهر و برادرها هستند. بنابراین داستان به صحنه‌ای از مبارزه درونی با حسادت تبدیل می‌شود.
شلدون کشدان[۳] استاد بازنشسته روانشناسی از دانشگاه ماساچوست و نویسنده کتاب «جادوگر باید بمیرد: معنای پنهان داستان‌های پریان» می‌گوید: هنگامی که کودکان قصه‌های پریان می‌خوانند یا می‌شنوند ویژگی‌های خوب خود را روی قهرمان و ویژگی‌های بد خود را روی جادوگر فرافکنی می‌کنند. بنابراین هربار که جادوگر می‌میرد به طور جادویی کودکان ایمان پیدا می‌کنند که قادر به غلبه بر احساسات دردسرآفرین خود هستند.
چه کتاب‌هایی برای کودکان خیلی ترسناک و خشونت‌آمیز هستند؟
با این حال همه حوادث خشونت‌بار و ترسناک در کتاب‌های داستان الزاماً چیز خوبی نیستند. دکتر سایپ داستان‌های هری پاتر را تایید می‌کند: «این داستان‌ها در جهانی اخلاقی اتفاق می‌افتند، جایی که شیطان مجازات می‌شود یا دست کم با او مبارزه می‌شود.» از سویی دیگر او موافق قصه‌هایی که پاداش خوبی را به بدی می‌دهند نیست: «وقتی خشونت بی‌دلیل است و گاهی شیطان پیروز می‌شود، بچه‌ها با این احساس ترسناک که وحشت ادامه دارد روبه‌رو می‌شوند.»
علاوه بر این‌ها همه کودکان از داستان‌های ترسناک لذت نمی‌برند. ولی در مجموع کتاب‌های ترسناک کمتر از فیلم‌های ترسناک کودکان را پریشان می‌کنند. زیرا کتاب‌ها دارای گرافیک کمتری هستند. برای مثال در شنل قرمزی تصویری از خورده شدن مادربزرگ توسط گرگ وجود ندارد. دلیل دیگر این است که خردسالان هنگام شنیدن داستان در دامان والدینشان احساس امنیت می‌کنند.
اگر کتابی خیلی ترسناک باشد چه کنیم؟
و در آخر این‌که کتاب‌ها قابل نظارت هستند. دکتر سایپ می‌گوید: «کودکان می‌دانند که هروقت بخواهند می‌توانند دست از خواندن بکشند و کتاب را ببندند.» او به یاد می‌آورد که درباره پسری پیش‌دبستانی در نیویورک شنیده بود که روی کتاب جک و لوبیای سحرآمیز نشسته بود تا مطمئن شود که هیولا از آن بیرون نمی‌آید. دکتر سایپ اضافه می‌کند: «وقتی بچه‌ها بدانند که بر امور کنترل دارند چیزهایی که از آنها می‌ترسند متوقف خواهند شد.»
مطمئناً کودک با یک بار خواندن داستان نمی‌تواند تمام ترس‌های خود را از بین ببرد. بنابراین زمانی که کودک‌تان از شما درخواست می‌کند که کتاب ترسناک خاصی را دوباره برایش بخوانید سعی نکنید او را فریب دهید تا دست از سر کتاب بردارد. در عوض چرا از او با یک ترس و هیجان جانانه پذیرایی نکنید؟
گردآوری و ترجمه: آذین بذرافشان
[۱] Bruno Bettelheim
[۲] Lawrence Sipe
[۳] Sheldon Cashdan