آموزش خودمراقبتی به کودکان و نوجوانان برای جلوگیری از سوء استفاده‌ی جنسی

بخش اول این مقاله با عنوان «چگونه سوء استفاده‌ی جنسی را در کودکان و نوجوانان تشخیص دهیم؟» و بخش سوم مقاله هم با عنوان «با کودک آسیب‌دیده از سوء استفاده‌ی جنسی چگونه رفتار کنیم؟» در وبلاگ کتاب هدهد منتشر شده است.

در این مقاله به طور کامل آموزش خودمراقبتی به کودکان توضیح داده شده است.

آموزش خودمراقبتی به چه معناست؟

آموزش خودمراقبتی یا آموزش پیشگیری از سوء استفاده جنسی، آموزش مهارت‌هایی به کودکان است تا مورد سوء استفاده جنسی قرار نگیرند.

آموزش خودمراقبتی باید از سوی والدین انجام شود. آموزش خودمراقبتی و افزایش آگاهی کودکان بهترین راهکار پیشگیری از کودک‌آزاری است.

آموزش خودمراقبتی برای جلوگیری از سوء‌ استفاده‌ی جنسی از کودک در خانواده و جامعه

اعضای خانواده یا افراد آشنا بیش از سایرین عاملان سوء‌ استفاده‌ی جنسی از کودکان هستند. این بدان معنی است که آموزش خودمراقبتی به کودکان برای جلوگیری از سوء‌ استفاده‌ی جنسی باید از خانواده و آشنایان شروع شود.

در اینجا، برخی کارهای روزمره جهت آموزش خودمراقبتی ذکر شده‌اند که با بهره‌گیری از آن‌ها می‌توان از آزار جنسی جلوگیری کرد:

• درباره‌ی آزار جنسی و ایمنی شخصی و جنسی با کودکان صحبت کنید.
• برخی ملاحظات ایمنی اصلی را انجام دهید؛ برای مثال، اگر کودک شما با فردی بزرگسال تنها ماند، اطمینان حاصل کنید که می‌توانید آن‌ها را ببینید یا حتی هر‌از‌گاهی به آن‌ها سر بزنید. همیشه همراه کودک به دستشویی‌‌های عمومی بروید.
• اگر کودک شما شب منزل کسی ماند یا به اردو، مهمانی یا گردش و… دعوت شد از جزئیات و شرایط خواب او سؤال کنید.
• چگونگی خوابیدن و ورزش کردن کودک و مواردی از این دست را کنترل کنید؛ برای مثال، موقع خواب به کودک پیام دهید تا ببینید اوضاع چطور پیش می‌رود. یا بپرسید: «امروز بازی فوتبال چطور بود؟»
• از والدین دیگر بپرسید که چگونه ایمنی فرزندان خود را بررسی می‌کنند.
• درباره‌ی اغوا کردن (درباره اغوا کردن در مقاله “چگونه سوء استفاده جنسی را در کودکان و نوجوانان تشخیص دهیم” توضیح داده شده است) آگاهی پیدا کنید.
• اگر احساس خوبی ندارید، به غریزه‌ی خود اعتماد کنید؛ برای مثال، اگر فردی بخواهد فرزند شما را به‌تنهایی بیرون ببرد یا پیشنهاد دهد که به‌طور خصوصی مربی کودک شما باشد و… می‌توانید به او «نه» بگویید.
• از والدین دیگر سؤال کنید که درباره‌ی سازمان‌ها و گروه‌های اجتماعی مدافع حقوق کودکان چه اطلاعاتی دارند؛ همچنین درباره‌ی سیاست‌های کاری این سازمان‌ها پرس‌وجو کنید.

سیاست‌ها و اقدامات اجتماعی برای جلوگیری از سوء‌ استفاده‌ی جنسی کودکان

سرویس‌ها و شوراهای محلی همچون مراکز مراقبت از کودکان، مدارس، باشگاه‌های ورزشی و عبادتگاه‌ها باید سیاست‌ها و روش‌هایی خاص برای ایمن نگه‌داشتن کودکان و جلوگیری از آزار جنسی در نظر بگیرند. از آن‌ها انتظار داشته باشید که به سؤالات شما پاسخ دهند. این خواسته کاملاً منطقی است.

در ادامه، راهکارهایی برای آگاهی از این سیاست‌ها ذکر شده است:

• از مدرسه یا باشگاه ورزشی بخواهید سیاست‌های ایمنی‌شان را پیش از ورود و بعد از خروج کودک از مدرسه به شما اطلاع دهند.
• درباره‌ی ایمنی کودک در باشگاه‌های ورزشی یا سایر گروه‌ها سؤال کنید.

و اگر فکر می‌کنید سرویس‌هایی که در زمینه‌ی ایمنی کودک فعالیت می‌کنند، می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشد، نظرات‌تان را با آن‌ها در میان بگذارید. در واقع، انجام دادن این کار رفتاری مسئولانه است که به عنوان عضوی از جامعه باید بدان اهمیت دهید؛ برای مثال، اگر گمان می‌کنید سرویس‌های بهداشتی‌ مرکز خرید محله‌ی شما بیش‌ از اندازه دور‌اُفتاده و پرت‌ است، این موضوع را به مدیریت مرکز اطلاع دهید.

مهارت‌های لازم برای آموزش خودمراقبتی به کودکان شامل موارد زیر است:

صحبت کردن با کودکان درباره‌ی آزار جنسی

شاید برای شما صحبت کردن درباره‌ی موضوعاتی مانند آزار جنسی کودک دشوار باشد. اما لازم است که آموزش مراقبت جنسی به کودکان را شروع کنید. صحبت کردن با کودک درباره‌ی سوء‌ استفاده‌ی جنسی به حفظ امنیت او کمک می‌کند؛ زیرا کودک درمی‌یابد که سوء‌استفاده‌ی جنسی چیست و از سویی این امکان فراهم می‌شود که درباره‌ی آن حرف بزند.

همچنین گفت‌وگو آزادانه این پیام را می‌رساند که کودک همیشه می‌تواند با شما صحبت کند و موضوع هرچه باشد شما به آن گوش می‌دهید.

اگر نمی‌دانید مکالمه را چگونه باید شروع کنید، می‌توانید حین گقت‌وگو درباره‌ی روابط، احترام و رشد شخصی، به این موضوع برسید و حرف زدن درباره‌ی سوء‌ استفاده‌ی جنسی را پیش بکشید؛ برای مثال، شما می‌توانید درباره‌ی نکات مثبت اعتماد کردن به روابط صحبت کنید، مانند احساس دوست داشتن و گذراندن اوقات خوب با یکدیگر؛ همچنین برخی روابط باعث می‌شوند افراد احساس ناراحتی، ناامنی یا حقارت کنند.

با کودکان بزرگ‌تر (۱۲ تا ۱۸ ساله) برای شروع مکالمه می‌توانید از گزارش خبری، نمایش تلویزیونی یا گفته‌های فرزندتان درباره‌ی مدرسه استفاده کنید. به‌جز این، می‌توانید از فرصت‌های روزمره برای گفت‌وگو با کودکِ خود درباره‌ی سوء‌ استفاده‌ی جنسی استفاده کنید؛ برای مثال، هنگام صرف شام یا زمانی‌که کودک‌تان را از مدرسه به خانه می‌رسانید و…

همچنین استفاده از «کتاب» شیوه‌ای عالی برای شروع مکالمه درباره‌ی آزار جنسی کودکان است.

لازم نیست یک‌باره درباره‌ی تمام جنبه‌های آزار جنسی با کودک صحبت کنید. می‌توانید ادامه صحبت را به زمان دیگری موکول کنید.

به حرف‌ها و نگرانی‌های کودک توجه کنید

هنگام صحبت کردن، شاید کودک حرف‌های تازه‌ای بزند یا نگرانی‌هایش را با شما در میان بگذارد. در این صورت این دو مرحله باید انجام شود:

1. گفته‌های فرزندتان را تکرار کنید تا مطمئن شوید درست متوجه شده‌اید؛ برای مثال، «دوست نداری خانم X تو رو محکم ببوسه» یا «فکر می‌کنی آقای Y رفتار عجیبی داره».

با کودک صحبت کنید تا بداند در صورت تکرار این اتفاق چگونه با آن برخورد کند؛ برای مثال، «اگر خانم X سعی می‌کنه تو رو ببوسه، اشکالی نداره که بهش بگی “نه” و ازش دور شی. کار درستی می‌کنی که این‌ها رو بهم می‌گی. مهم اینه که باهام درمیون می‌‌گذاری.»

به کودکان توانایی گفتن کلمه «نه» را بیاموزید

«نه» گفتن از مهارت‌های مهم در آموزش خودمراقبتی است که کودکان باید بیاموزند. «نه» گفتن کودک به لمس یا هرگونه عمل ناخواسته بخش مهمی در ایمن ماندن او در برابر سوء‌ استفاده‌ی جنسی است.

اگر کودک شما نمی‌خواهد فرد بزرگسالی او را قلقلک دهد، ببوسد یا بغل کند، اشکالی ندارد که «نه» بگوید و از آن شخص دور شود.

در صورت پیش آمدن رخدادهای زیر، اشکالی ندارد که کودک شما «نه» بگوید؛ برای مثال، اگر کسی:

• او را لمس می‌کند.
• از کودک‌تان بخواهد کاری انجام دهد که باعث شود احساس ناامنی، گیجی یا ترس را تجربه کند.
• کاری انجام ‌دهد که باعث ‌شود کودک شما بخواهد از او فاصله بگیرد.
• او را تهدید ‌کند.
• او را فریب دهد و در موقعیتی ناامن قرار دهد.

همچنین کودک باید بپذیرد که دیگران نیز به او «نه» بگویند.

این موقعیت‌ها را تمرین کنید: مثلاً، کودک خود را وادار کنید بلند شود و بایستد و با صدای بلند بگوید: «تمومش کن!»، «نه، من از این کار خوشم نمی‌آد!» یا «بسه! این بدن منه، به مادرم می‌گم که چه اتفاقی افتاد!»

بدن تو مال خودته!

550,000 ریال

ناموجود

ناموجود

بگو نه! (مهارت‌های نه گفتن)

490,000 ریال

افزودن به سبد خرید

لطفا بغلم نکنید!

430,000 ریال

افزودن به سبد خرید

می‌گم که چی گفتی به من

450,000 ریال

ناموجود

ناموجود

با کودک خود درباره علائم احساس ناامنی صحبت کنید

هنگامی‌که مشکلی پیش می‌آید و کودک احساس ناامنی می‎‌کند، بدنش به او هشدار‌ می‌دهد. یکی از وظایف شما در آموزش خودمراقبتی این است که به کودک بیاموزید تا بتواند این هشدارها را تشخیص دهد.

با بیان عبارات و کلمات درست و مناسبِ سن کودک، به او کمک کنید نشانه‌های آزار جنسی را بشناسد. بدین طریق می‌توانید از او در برابر سوء‌استفاده‌ی جنسی محافظت کنید.

برای مثال، به کودکان کوچک‌تر بگویید: «وقتی احساس ناامنی می‌کنی ممکنه یه حال ناجوری تو شکمت حس کنی، قلبت تند‌تند بزنه یا ممکنه بدنت داغ بشه و بلرزه.»

به کودکان بزرگ‌تر بگویید: «وقتی احساس ناامنی می‌کنی ضربان قلبت بالا می‌ره، عضلاتت منقبض می‌شه، دست‌هات عرق می‌کنه، بدنت مور‌مور می‌شه یا داغ می‌کنه و حس می‌کنی داری مریض می‌شی.»

به کودک خود یاد دهید اگر در شرایطی قرار گرفت که احساس ناامنی کرد چگونه رفتار کند. برای مثال بگویید: «اگر با کسی بودی و این احساسات رو داشتی، بهتره ‌جای دیگه‌ای بری و با کسی باشی که احساس امنیت کنی. همین‌طور مهمه که درباره‌ی احساست به من بگی، چون می‌تونم کمک کنم امنیتت رو حفظ کنی.»

به فرزندتان بگویید که هرگاه احساس ناامنی کرد، می‌تواند پیش چه‌ کسانی برود. سپس با کمک یکدیگر، خانواده و دوستان و پلیس و معلمان مورد اعتماد را شناسایی کنید. به کودک‌تان یادآوری کنید که اگر کسی حرفش را باور نکرد، باید به افراد دیگری بگوید تا به او کمک کنند.

به کودک خود بیاموزید که هیچ‌کس حق ندارد بدن او را لمس کند

نکته مهم دیگر در آموزش خودمراقبتی به کودکان این است که فرزند شما «باید» بداند که «بدن او» مال خودش است. وقتی کودک شما این موضوع را بفهمد، متوجه می‌شود که افراد دیگر نباید بدنش را لمس کنند، تن او را ببینند یا از بدنش به‌ویژه دستگاه تناسلی او عکس یا فیلم بگیرند.

به بچه‌های کوچک‌تر بگویید: «تو صاحب بدنتی. هیچ‌کس نمی‌تونه بدنت رو بدون دلیل خوبی ببینه یا لمس کنه. این کار خوبی نیست که یک آدم‌بزرگ یا بچه‌ی بزرگ‌تر بخواد آلت تناسلی تو رو لمس کنه یا ببینه یا حتی مالِ خودش رو بهت نشون بده. حتی اگه کسی باشه که می‌شناسی، بازم کار درستی نیست. بلافاصله باید به من بگی، حتی اگه اون‌ها ازت بخوان که این موضوع رو مخفی نگه داری.»

به بچه‌های بزرگ‌تر بگویید: «بدنت متعلق به توئه. هیچ‌کس حق نداره بدون دلیل خوبی آلت تناسلی یا مقعدت رو لمس کنه. اگر کسی خواست آلت تناسلی تو رو ببینه یا اون رو لمس کنه یا مالِ خودش رو به تو نشون بده، فوراً به یکی اطلاع بده. حتماً باید این کار رو بکنی، حتی اگه اون فرد آشنا باشه و از تو بخواد که این اتفاق رو مخفی نگه داری.»

برای فرزند خود توضیح دهید که منظور شما از «دلیل خوب» چیست؛ برای مثال، «یک دکتر یا پرستار ممکنه ازت بخواد که بدنت رو ببینه. این یه دلیلِ خوبه، اما به شرطی که من هم اونجا باشم.»

برای کودکان درباره راز خوب و راز بد توضیح دهید تا تفاوت این دو را درک کنند

افرادی که از کودکان سوء‌ استفاده‌ی‌ جنسی می‌کنند، می‌خواهند این تجاوز را مخفی نگه ‌دارند. شما می‌توانید به کودک‌تان کمک کنید تا تفاوت رازهای خوب و بد را درک کند.

برای کودکان کوچک‌تر می‌توانید تفاوت‌ها را بدین صورت توضیح دهید:

راز خوب: «نگه داشتن بعضی از رازها خوبه، مثل وقتی‌که مامان‌بزرگ بهت می‌گه چه کادویی برای تولد خواهرت خریده. این رازها خوب هستن.»

راز بد: «بعضی از رازها ممکنه تو رو نگران کنه، مثل وقتی‌که دوستت بهت بگه قصد داره چیزی رو که مالِ اون نیست، برداره. این‌ها رازهای بده. اگه حس کردی رازی ممکنه بقیه رو ناراحت کنه، باید به من بگی تا بتونیم تصمیم بگیریم که این راز خوبه یا بد.»

برای کودکان بزرگ‌تر می‌توانید تفاوت‌ها را بدین صورت توضیح دهید:

راز خوب: «رازهای خوب اون‌هایی هستن که فقط برای مدت کوتاهی باید مخفی نگهشون داریم. اون‌ها معمولاً مردم رو خوشحال می‌کنن و آخرش همه راز رو می‌فهمن. راز خوب می‌تونه یک جشن تولد غافل‌گیر‌کننده باشه.»

راز بد: «رازهای بد باعث می‌شن احساس ناراحتی بکنی؛ برای مثال، کسی ازت می‌خواد موضوعی رو از همه، حتی من مخفی نگه داری. باید درباره‌ی این رازها به من یا به کس دیگه‌ای که بهش اعتماد داری، بگی.»

به کودک خود بیاموزید تا مکان‌های امن و ناامن را تشخیص دهد

درباره‌ی اینکه چه چیزی باعث می‌شود مکان یا موقعیتی امن یا ناامن باشد، با کودک خود صحبت کنید.

بچه‌های کوچک‌تر همیشه قادر نیستند مکان‌های امن و ناامن را تشخیص دهند؛ بنابراین درباره‌ی احساسی که مکان‌های گوناگون در آن‌ها ایجاد می‌کند، صحبت کنید. از فرزند خود بپرسید: «کجا احساس شادی می‌کنی و می‌دونی در امانی؟ اونجا چه شکلیه؟ کی اونجاست؟ چی باعث می‌شه احساس امنیت کنی؟»

برای بچه‌های بزرگ‌تر می‌توانید تفاوت را توضیح دهید:

مکان امن: «مکان امن جاییه که افراد زیادی اونجا هستن و تو اون‌ها رو می‌شناسی.»

مکان ناامن: «مکان ناامن جاییه که افراد مورد اطمینانت رو اونجا نبینی؛ یعنی، کسی نباشه که بتونه بهت کمک کنه.»

در شرایط ناامن چه کارهایی می‌‌شود انجام داد؟ درباره‌ی این موضوع با کودک‌تان صحبت کنید؛ برای مثال:

• «اگه من دیر بیام مدرسه دنبالت، چی‌کار می‌کنی؟»
• «اگه کسی که نمی‌شناسی ازت بخواد با هم دنبالِ حیوون‌خونگی‌ش برین، چی‌کار می‌کنی؟»
• «اگه توی دستشویی عمومی احساس راحتی نکنی، چی‌کار می‌کنی؟»
• «اگه کسی بدنت رو طوری لمس کنه که حس کنی درست نبوده، چی‌کار می‌کنی؟»

به نوجوان خود یاد دهید چگونه درخواست رابطه‌ی جنسی را رد کند

نوجوانان حق دارند بگویند که چه اتفاقی برای بدن آن‌ها می‌افتد. درک کردن این حق و استفاده از آن، نوجوانان را از سوء‌استفاده‌ی جنسی در امان نگه می‌دارند.

به فرزند خود بگویید: «بدنت متعلق به توست. هیچ‌کس حق نداره بدنت رو لمس کنه یا ازش عکس بگیره یا هیچ‌گونه عمل جنسی با تو انجام بده. اصلاً مهم نیست که چه‌کسی از تو درخواست کرده، تو حق داری بهش “نه” بگی.»

به آن‌ها توضیح دهید که اکثر مردم به‌درستی رفتار می‌کنند. اما گاه در برخی شرایط، شخصی که فرزند شما به او اعتماد دارد، سعی می‌کند بدون رضایت او را به شیوه‌ای نامناسب لمس کند. این شخص می‌تواند دوستی بزرگسال، یکی از اعضای خانواده یا حتی نوجوانی دیگر باشد.

به فرزندتان داشتن رابطه‌ی سالم در بزرگسالی را آموزش دهید

با فرزندتان درباره‌ی نحوه‌ی درخواست کردن صحبت کنید. این نکته بسیار مهم است. بگویید: «اگه می‌خوای با کسی صمیمی شوی، باید اول مطمئن شی که اون هم راضیه. می‌تونی چیزی مثل این رو بهش بگی: “می‌تونم با تو بیشتر صمیمی بشم؟”»

به فرزند خود آموزش دهید تا بداند صمیمیت بیشتر، مستلزم بررسی مداوم این مسئله است که شریک زندگی او نیز همانند خودش از انجام دادن کاری رضایت داشته باشد.

باید آگاه باشد که اگر فرد مقابل ساکت یا مردد است یا تصمیمش را عوض کرده، این رفتار نشانه‌ی نارضایتی اوست

وقتی نوجوانان بدانند روابط سالم و محترمانه چگونه است، احتمالاً می‌توانند از شکل‌گیری روابطی که آن‌ها را در معرض سوء‌استفاده‌ی جنسی قرار می‌دهد، جلوگیری کنند.

یکی از راه‌های کمک به نوجوانان برای اینکه احترام در رابطه را درک کنند، صحبت کردن درباره‌ی مثال‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی با آن‌ها روبه‌رو می‌شوید.

از سوی دیگر، باید درباره‌ی این موضوع صحبت کنید که رابطه چه زمانی نامحترمانه یا ناامن می‌شود و در این صورت، فرزند شما باید چه کاری انجام دهد؛ برای مثال «این درست نیست که کسی مجبورت کنه ببوسی‌ش یا اقدام جنسی انجام بدی یا حتی وقتی‌که دوست نداری دوروبرت باشه. هیچ‌وقت مجبور نیستی کاری رو انجام بدی که نمی‌خوای، حتی اگه این کار بیرون رفتن با کسی باشه.»

کلام آخر

محافظت از کودکان امری طبیعی است. اگرچه والدین می‌توانند تا حدی محیط اطراف کودکان را کنترل کنند اما نمی‌توانند در همه ساعات شبانه‌روز مراقب آنها باشند. این وظیفه ما است که به کودکان آموزش لازم را درباره حقوق خود نسبت به بدنشان بدهیم.

در اینجا آموزش خودمراقبتی بسیار اهمیت دارد. کودکی که آموزش لازم را در این زمینه دیده است، وقتی برای اولین بار بدن او مورد لمس نامناسب قرار می‌گیرد، می‌داند که این کار درستی نیست و باید این موضوع را سریعا به والدین خود اطلاع دهد.

ترجمه و گردآوری: آذین بذرافشان