شعر آسان برای کودکان: معرفی بهترین کتاب های شعر کودکانه برای تقویت زبان و خلاقیت
شعر یکی از بهترین ابزارهای یادگیری و سرگرمی برای کودکان است. شعرهای ساده و کودکانه می‌توانند مهارت‌های زبانی، خلاقیت و حافظه کودکان را تقویت کنند. در این مقاله، با اهمیت شعر برای کودکان، ویژگی‌های یک شعر کودکانه خوب و همچنین چند شعر ساده و زیبا آشنا خواهید شد.
چرا یادگیری شعر برای کودکان مفید است؟
شعر کودکانه فقط یک سرگرمی نیست؛ بلکه تأثیرات مثبتی بر رشد ذهنی و احساسی کودک دارد. برخی از مزایای یادگیری شعر برای کودکان عبارت‌اند از:
- تقویت مهارت‌های زبانی: کودکان از طریق شعر با کلمات جدید، قافیه‌ها و ساختارهای زبانی آشنا می‌شوند.
- افزایش حافظه: حفظ کردن اشعار کوتاه به تقویت حافظه و تمرکز کودکان کمک می‌کند.
- رشد خلاقیت: شعرها معمولاً شامل داستان‌های کوتاه، شخصیت‌های خیالی و توصیف‌های جذاب هستند که خلاقیت کودک را تقویت می‌کنند.
- بهبود مهارت‌های شنیداری: شنیدن و تکرار شعرها باعث می‌شود کودکان بهتر به صداها و کلمات گوش دهند.
ویژگی‌های یک شعر کودکانه ساده و جذاب
یک شعر کودکانه ایده‌آل باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد تا برای کودکان جذاب و قابل درک باشد. این ویژگی‌ها شامل موارد زیر است:
۱. زبان ساده و قابل فهم: کلمات و جملات نباید پیچیده باشند.
۲. قافیه‌های دلنشین: قافیه و وزن آهنگین، شعر را برای کودکان جذاب‌تر می‌کند.
۳. داستان یا مفهوم مشخص: شعرهای کودکانه بهتر است یک پیام آموزشی، اخلاقی یا داستان کوتاه داشته باشند.
۴. کوتاه و مختصر بودن: کودکان معمولا شعرهای کوتاه را راحت‌تر حفظ می‌کنند.
۵. تصاویر ذهنی و جذاب: استفاده از توصیف‌های رنگارنگ و جذاب، تخیل کودک را تحریک می‌کند.
چگونه شعرهای آسان به تقویت زبان کودکان کمک می‌کنند؟
شعرهای کودکانه یکی از بهترین روش‌ها برای یادگیری زبان جدید یا تقویت زبان مادری کودک هستند. برخی از راه‌هایی که شعر به رشد زبانی کودک کمک می‌کند عبارت‌اند از:
- آشنایی با واژگان جدید: شعرها باعث می‌شوند کودکان کلمات جدید را در یک متن معنادار یاد بگیرند.
- بهبود تلفظ و آهنگ کلام: خواندن شعرها به کودکان کمک می‌کند تا نحوه صحیح تلفظ کلمات و لحن جملات را یاد بگیرند.
- کمک به درک مفاهیم دستوری: با شنیدن و تکرار شعرها، کودکان به طور ناخودآگاه با قواعد دستوری زبان آشنا می‌شوند.
بهترین موضوعات برای شعرهای کودکانه
انتخاب موضوع مناسب برای شعر کودکانه اهمیت زیادی دارد. برخی از موضوعات پرطرفدار در شعرهای کودکانه عبارت‌اند از:
- حیوانات (مثل گربه، پرنده، خرگوش و…)
- طبیعت (ابر، دریا، گل‌ها، باران و…)
- احساسات (دوستی، مهربانی، شادی، غم و…)
- مشاغل (دکتر، معلم، آتش‌نشان و…)
- عددها و رنگ‌ها
معرفی چند کتاب شعر آسان برای کودکان
۱. مرغ سرخ پاکوتاه
یکی بود یکی نبود
غیر از خدا هیچ کس نبود
یک مرغ سرخ پاکوتاه
افتاد توی مزرعه راه
هرجا که یک دانه می‌دید
با نوک‌اش اون رو بر می‌چید.
کتاب «مرغ سرخ پاکوتاه» سروده‌ی پروین دولت‌آبادی، یک افسانه‌ی منظوم است که برای کودکان پیش‌دبستانی و سال‌های نخست دبستان سروده شده است. این داستان درباره‌ی مرغ سرخی است که دانه‌ای طلایی پیدا می‌کند و از حیوانات مزرعه می‌خواهد در کاشت، درو، آسیاب کردن و پخت نان به او کمک کنند؛ اما هیچ‌کدام همکاری نمی‌کنند. در نهایت، مرغ سرخ به تنهایی نان را آماده می‌کند و زمانی که حیوانات دیگر درخواست سهم می‌کنند، به آن‌ها یادآوری می‌کند که چون کمکی نکرده‌اند، نانی هم دریافت نخواهند کرد. این داستان بر اهمیت کار، تلاش و همکاری تأکید دارد و تنبلی را نکوهش می‌کند.
همچنین، بسته‌ای شامل این کتاب و دستنامه‌ای برای والدین و مربیان ارائه شده است که راهنمایی برای خواندن و فعالیت‌های مرتبط با کتاب را در بر دارد.
خواندن این کتاب به صورت بلندخوانی در جمع کودکان توصیه می‌شود، زیرا تکرار برخی از بندها کودکان را به همراهی با خواننده تشویق می‌کند و موسیقی و آهنگ داستان برای آن‌ها جذاب است. پس از خواندن، مربیان می‌توانند این داستان را با کودکان به نمایش درآورند تا مفاهیم همکاری و تلاش را بهتر درک کنند.
۲. چه و چه و چه یک بچه!
تو دشت و باد، کم و زیاد، راست که می ری،
روباه می آد؟ نه نمی آد!
شاید بیاد، شاید نیاد!
اگر اومد، خرگوش خاله،
این امساله، که بارداره، چکار کنه؟
کتاب «چه و چه و چه یک بچه!» برای کودکان خردسال از دو سالگی تا چهار، پنج سالگی تهیه شده است. این کتاب با روایت زندگی خرگوش خاله در دشتی که روباه‌های دشمن نیز در آن زندگی می‌کنند، کودکان را با مفاهیم شمارش از ۱ تا ۹ آشنا می‌کند. خرگوش خاله ۹ بچه به دنیا می‌آورد و از طریق شمارش این بچه‌ها، کودکان با اعداد و مفاهیم افزودن و کاستن در قالب داستانی جذاب آشنا می‌شوند. تصاویر کتاب به روش کلاژ طراحی شده‌اند که با ایجاد فضاهای بعددار، زندگی خرگوش خاله، بچه‌ها و روباه را زنده‌تر به نمایش می‌گذارند.
۳. اتل متل ترانه شعرهای کودکانه
دویدم و دویدم
به یک پلنگ رسیدم
پلنگه رو زمین بود
انگار که در کمین بود
دست کشیدم به موهاش
گفتم به اون آروم باش
کتاب «اتل متل ترانه شعرهای کودکانه» مجموعه‌ای پنج جلدی از اشعار کودکانه است. این مجموعه با نگاهی خلاقانه و از دریچه‌ی چشم کودکان، به موضوعات مختلفی می‌پردازد و با زبانی ساده و آهنگین، دنیای پیرامون را برای کودکان به تصویر می‌کشد.
هر جلد از این مجموعه داستانی متفاوت و جذاب را روایت می‌کند که به تقویت تخیل و خلاقیت کودکان کمک می‌کند. تصاویر زیبا و رنگارنگ این کتاب‌ها نیز بر جذابیت آن‌ها افزوده و تجربه‌ی خواندن را برای کودکان لذت‌بخش‌تر می‌کند.
این مجموعه برای گروه سنی ۳ تا ۵ سال مناسب است و می‌تواند به‌عنوان ابزاری مفید برای والدین و مربیان در جهت تقویت مهارت‌های زبانی و شناختی کودکان مورد استفاده قرار گیرد.
معرفی صوتی مجموعه «اتل متل ترانه شعرهای کودکانه» را بشنوید:
۴. به به لیمو و کاکلی
تو دنیای پرنده‌ها
گاو و اسب و خزنده‌ها
یه مرغی بود کوچول موچول
قصه می‌گفت بدون پول
لونه‌ی اون باغ لیمو
کناره‌هاش صدتا هلو
زیر لونه هم آب جو
بهار می‌شد ناز و خوش‌بو
کتاب «به‌به لیمو و کاکلی»، داستانی منظوم برای کودکان است که به موضوع آلودگی محیط‌زیست و پیامدهای آن می‌پردازد. داستان درباره‌ی پرنده‌ای به نام کاکلی است که همراه با دیگر پرندگان در باغی پر از درختان لیمو زندگی می‌کند. هر سال، کاکلی با آواز خود، باغ را از خواب زمستانی بیدار می‌کند و بهار را نوید می‌دهد. اما یک سال، دیو سیاه آلودگی وارد ماجرا می‌شود؛ هوا، آب و خاک آلوده می‌شوند و گیاهان باغ خشک و پژمرده می‌گردند. پرندگان نگران و پریشان می‌شوند تا اینکه کلاغ برای یافتن راه‌حل نزد کاکلی می‌رود. کاکلی توضیح می‌دهد که انسان‌ها باعث این آلودگی‌ها هستند. در نهایت، پرندگان از انسان‌ها می‌خواهند تا از آلودگی محیط‌زیست جلوگیری کنند تا بهار و شادی دوباره به باغ بازگردد.
این کتاب ابتدا به‌صورت کارت‌های قصه‌گویی (کامی‌شی‌بای) منتشر شد و سپس در قالب کتابی مستقل عرضه گردید. متن آهنگین و تصاویر زیبا، کودکان را با اهمیت حفاظت از محیط‌زیست آشنا می‌کند و به آن‌ها می‌آموزد که برای داشتن زندگی شاد و سالم، باید با آلودگی مبارزه کنند.
۵. گل های شادی
دویدم و دویدم، به آسمون رسیدم
در وسط آسمان، رنگین کمان را دیدم
دستم را بردم جلو، رنگین‌کمان را چیدم
دستم را بردم جلو، رنگین‌کمان را چیدم
دویدم و دویدم، به خونمون رسیدم
دویدم و دویدم، به خونمون رسیدم
کتاب «گل‌های شادی» مجموعه‌ای ارزشمند از ۳۱۰ ترانه‌ی کودکانه‌ی ایرانی است که توسط ایرج گلی و شهین نیک‌ذات گردآوری و نت‌نویسی شده است. این کتاب، ترانه‌های کودکان را از دهه‌ی ۱۳۳۰ تا اواخر دهه‌ی ۱۳۵۰ شامل می‌شود و با نت‌های موسیقی آن‌ها همراه است. انتشار این مجموعه در حوزه‌ی نشر کودک و موسیقی، رخدادی مهم محسوب می‌شود.
این کتاب برای آموزشگاه‌های موسیقی، مربیان، آموزگاران موسیقی، مهدکودک‌ها، پیش‌دبستانی‌ها، دبستان‌ها و علاقه‌مندان به فرهنگ موسیقی کودک در داخل و خارج از ایران مناسب است. با تهیه‌ی این کتاب، می‌توان به گنجینه‌ی موسیقی کودک ایران دست یافت و از آن برای آموزش و اجرای موسیقیایی بهره برد.
۶. ای هم زبان خاموش
گل‌های ستاره‌های روشن
در باغ کبود آسمان رُست
با چشمک شادمانه‌ی خود
راهی به زمین پاک می‌جست
شب، گرچه سیاه بود و خاموش
بر سینه‌ی خود چراغ‌ها داشت
از آتش صد گل ستاره
در دامن خویش باغ‌ها داشت
کتاب «ای هم‌زبان خاموش» مجموعه‌ای از دوازده شعر سروده‌ی پروین دولت‌آبادی است که در ستایش کتاب و کتاب‌خوانی نوشته شده‌اند. این اشعار با زبانی ساده و آهنگین، کودکان را به دوستی با کتاب، طبیعت و جانوران تشویق می‌کنند و حس امید، شادی و مهرورزی را در آن‌ها تقویت می‌نمایند. تصاویر زیبا و رنگارنگ کتاب نیز بر جذابیت این مجموعه افزوده است. این کتاب برای بلندخوانی در نشست‌های کتاب‌خوانی مناسب بوده و می‌تواند به ترویج فرهنگ مطالعه در میان کودکان کمک کند.
۷. این باغ وحش کوچک چه زیباست!
رسیده‌اند از راه
در این صفحه‌ی کتاب
یک خانواده‌ی فیل
نفس‌زنان با شتاب!
هم‌قد یک خانه‌اند
چه باشکوه و بلند.
مثل دو تا بادبزن
دو گوش پهن دارند.
کتاب «این باغ‌وحش کوچک چه زیباست!» سروده‌ی ولادیمیر مایاکوفسکی، مجموعه‌ای شعرگونه است که جانوران گوناگون را به کودکان معرفی می‌کند. در این اثر، هر حیوان در صفحه‌ای جداگانه درباره‌ی خود صحبت می‌کند و ویژگی‌های منحصربه‌فردش را بیان می‌کند. ترجمه‌ی فارسی این کتاب توسط صفورا نیری با زبانی آهنگین و روان انجام شده است.
تصاویر کتاب با تکنیک چاپ دستی خلق شده‌اند که جزئیات دقیق و زیبایی از هر جانور را به نمایش می‌گذارند. این تصاویر نه‌تنها برای کودکان جذاب‌اند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کنند تا با ظاهر و خصوصیات هر حیوان بهتر آشنا شوند.
در پایان کتاب، بخشی برای آشنایی بیشتر با جانوران ارائه شده است که اطلاعات علمی و دقیق‌تری درباره‌ی هر یک از آن‌ها در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. این افزونه به کودکان کمک می‌کند تا دانش خود را درباره‌ی حیوانات گسترش دهند و با زیستگاه‌ها و ویژگی‌های آن‌ها بیشتر آشنا شوند.
معرفی صوتی کتاب «این باغ وحش کوچک چه زیباست!» را بشنوید:
۸. تو مامانی ترین هستی
به دنبال واژه‌ای می‌گردم
واژه‌ای نرم و نازک
واژه‌ای که تاکنون به گوش کسی نرسیده
به دنبال واژه‌ای هستم
تا بتوانم بگویم
که «تو مامانی‌ترین هستی»
دوست‌داشتنی‌ترین!
کتاب «تو مامانی‌ترین هستی» مجموعه‌ای از اشعار هانس و مونیک هاگن است که با تصویرگری ماریت تورن‌کویست و ترجمه‌ی محمدهادی محمدی توسط مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان منتشر شده است. این اشعار با زبانی کودکانه و شیرین از زبان دختربچه‌ای روایت می‌شوند که احساسات، آرزوها و تجربیات خود را به تصویر می‌کشد. تصاویر زیبا و هنرمندانه‌ی کتاب، به همراه متن‌های شاعرانه، دنیایی سرشار از تخیل و احساس را برای کودکان خلق می‌کنند.
این کتاب در سال ۲۰۰۰ در هلند منتشر شد و با ۳۵ بار تجدید چاپ و تیراژ ۲۵۰ هزار نسخه، یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های کودکان هلند محسوب می‌شود. حق ترجمه‌ی این کتاب از سوی مترجم به برنامه «با من بخوان» اهدا شده است.
۹. ترانه‌های خواب و خیال
خسته بودم حسابی
خوابم گرفت، چه خوابی!
فرشته‌ی خواب تو هوا می‌چرخید
دور و بر خونه‌ی ما می‌چرخید
پر زد و مهمونم شد
مهمون چشمونم شد
تو قاب چشمام نشست
پنجره‌ها رو زود بست
کتاب «ترانه‌های خواب و خیال» مجموعه‌ای از اشعار کودکانه است که توسط گروهی از شاعران برجسته‌ی حوزه‌ی کودک سروده شده و برای کودکان بالای ۴ سال مناسب است. اشعار این مجموعه با زبانی ساده و آهنگین، به دنیای خواب و خیال کودکان می‌پردازد و تصاویری زیبا و خیال‌انگیز را در ذهن آن‌ها ترسیم می‌کند. موضوعاتی مانند چیدن ستاره‌ها، تبدیل ابرها به اشکال مختلف، قلقلک دادن گرگ‌ها و بازی با خورشید، از جمله مضامینی هستند که در این اشعار به آن‌ها پرداخته شده است. این کتاب با تصاویر ساده و زیبا، تجربه‌ای لذت‌بخش از خواندن و خیال‌پردازی را برای کودکان فراهم می‌کند.
۱۰. خروس زری پیرهن پری
کتاب «خروس زری پیرهن‌پری» نوشته‌ی احمد شاملو، داستانی کودکانه است که ماجرای سه دوست به نام‌های خروس زری پیرهن‌پری، دادا پیشی (گربه) و طرقه را روایت می‌کند. این سه دوست در خانه‌ای با هم زندگی می‌کنند و روزهای خوشی را سپری می‌کنند. اما روباهی حیله‌گر در نزدیکی آن‌ها ساکن می‌شود و نقشه می‌کشد تا خروس زری را شکار کند. گربه و طرقه که از نیت روباه باخبر می‌شوند، تلاش می‌کنند تا از دوست خود محافظت کنند. آن‌ها دو بار موفق می‌شوند خروس زری را از چنگ روباه نجات دهند، اما در نهایت…
این داستان با ترکیبی از شعر و نثر، به مفاهیمی چون دوستی، همکاری و هوشیاری می‌پردازد و برای کودکان ۵ سال به بالا مناسب است.
روش‌های جذاب آموزش شعر به کودکان
برای اینکه کودکان علاقه بیشتری به یادگیری شعر پیدا کنند، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- خواندن شعر همراه با حرکات دست و بدن
- استفاده از آهنگ‌های کودکانه برای شعرها
- قصه‌گویی همراه با شعر
- استفاده از فلش‌کارت‌های تصویری برای یادگیری شعر
چگونه با شعر علاقه کودکان به مطالعه را افزایش دهیم؟
شعر می‌تواند اولین قدم برای علاقه‌مند کردن کودک به مطالعه باشد. برای این کار می‌توان:
- کتاب‌های شعر کودکانه با تصاویر جذاب تهیه کرد.
- شعرها را به صورت نمایشی و با احساس بخوانید.
- کودک را تشویق کنید که شعرهای جدید بسازد.
نکات مهم در انتخاب شعر مناسب برای سنین مختلف کودکان
برای انتخاب بهترین شعر برای کودک، باید به سن او توجه کرد:
- کودکان ۱ تا ۳ سال: شعرهای خیلی کوتاه، ساده و همراه با تکرار
- کودکان ۴ تا ۶ سال: شعرهای کوتاه با داستان‌های جذاب
- کودکان ۷ سال به بالا: شعرهایی با مفاهیم آموزشی و قافیه‌های متنوع
سخن پایانی
شعرهای کودکانه یکی از بهترین ابزارهای یادگیری برای کودکان هستند. با انتخاب شعرهای مناسب، می‌توان مهارت‌های زبانی، خلاقیت و حافظه کودکان را تقویت کرد. اگر به دنبال شعرهای جدید و جذاب برای فرزندتان هستید، از منابع مختلف مانند کتاب‌ها، وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های آموزشی استفاده کنید.
نظر شما چیست؟ شما از چه روش‌هایی برای آموزش شعر به کودکان استفاده می‌کنید؟ تجربه‌های خود را با ما در میان بگذارید!